Waarom christelijk onderwijs in de eerste plaats onderwijs is

In deze gesprekken is het van belang om over zowel het bijvoeglijk naamwoord ‘christelijk’ als het zelfstandig naamwoord ‘onderwijs’ na te denken. En dat bepaalt hoe je naar je onderwijs kijkt. Sterker nog: het maakt het verschil in de praktijk.

Met het oog op de diversiteit in de samenleving (zoals bijvoorbeeld verwoord in de aangescherpte burgerschapswet) en hun pedagogische opdracht onderstrepen veel schoolteams juist het woord ‘onderwijs’. De christelijke school is een instelling die onderwijs verzorgt. Dit is niet vrijblijvend, stelt grenzen aan het zelfverstaan van de school. Niet alles wat kan, behoort bij de opdracht van een school. Onderwijs is geen duizend-dingen-doekje, voor ieder wat wils. En ja, als we benadrukken dat we onderwijs geven, betekent dat ook dat er grenzen zijn aan doelen en inhouden van het levensbeschouwelijk onderwijs. Ook dat, juist dat, is immers ook onderwijs.

Onderwijs heeft een geheel eigen functie. Ze heeft andere taken dan bijvoorbeeld de opvoeding thuis, of de catechese in de kerk, ook al zijn er verbindingslijnen. Het is onderwijs, en dat is niet om het even.

Wat bedoelen we dat ene woord: ‘onderwijs’? Wat zijn die unieke eigenschappen van onderwijs? Er zijn er veel te noemen, zeker als we de verschillende vormingsgebieden nauwgezet meewegen.

Ik noem drie eigenschappen. Dat doe ik met het oog op de levensbeschouwelijke ontwikkeling van leerlingen.

In de eerste plaats verzorgt een school betekenisvol onderwijs voor alle leerlingen. Christelijke scholen doen dat, zo stellen we in de gesprekken aan de orde, vanuit hun christelijke inspiratiebron. Deze bron drijft hen en daarom hebben ze oog voor ieder kind, hoe het ook in het leven staat.
Vanuit dit ideaal bekijken collega’s hun onderwijs ook kritisch: is dat wat wij doen, zeker ook met het oog op de identiteitsvorming van leerlingen, zinvol voor alle leerlingen, zij die thuis godsdienstig worden opgevoed en zij die seculier worden grootgebracht? Wanneer kinderen onderwijs genieten, naar school gaan, mogen ze erop rekenen dat hun leraren hun lesactiviteiten en -inhouden inclusief aanbieden. Voor het levensbeschouwelijk onderwijs betekent dit dan ook dat de verhalen, de rituelen, de vieringen altijd de ontwikkeling van de gehele groep (in de klas en van de school) op het oog hebben.

Ten tweede: onderwijs staat midden in de samenleving en bereidt leerlingen voor op deelname aan een pluriforme samenleving. Door naar school te gaan dienen leerlingen kennis van en begrip voor verschillende standpunten en levenswijzen, binnen en buiten de schoolmuren, te ontwikkelen. Levensbeschouwelijk gezien brengen leraren hen dan ook in aanraking met die diverse perspectieven, hoe vreemd die van huis uit ook kunnen zijn, en dagen zij hun leerlingen uit zich er persoonlijk toe te verhouden. En ja, dit is gedreven door een christelijk perspectief op vreedzaam en begripvol samenleven. Juist omdat we werken op een christelijke school doen we aan ontmoeting.

In de derde plaats heeft onderwijs de taak leerlingen kennis aan te reiken. Dit lijkt een open deur, maar dit is voor de levensbeschouwelijke ontwikkeling van leerlingen een cruciale opdracht. Leerlingen dienen kennis op te doen van levensbeschouwelijke en culturele bronnen. Die rijkdom is te vinden in Bijbelse verhalen en in vele andere bronnen uit allerlei windrichtingen. Die kennis leert hen de wereld en de mensen om hen heen met geletterde ogen en oren te verstaan. Daarnaast stellen de bronnen existentiële vragen aan leerlingen die hen uitnodigen over hun eigen leven na te denken.

Het is heel mooi te zien hoe schoolteams hierover gesprekken voeren: waar zijn we school voor, welke levensbeschouwelijke inhouden en activiteiten dienen deze onderwijsopdracht, wat kunnen we verder ontwikkelen?

Laten we de christelijke school (of elke school met welke levensbeschouwelijke identiteit dan ook) bovenal als onderwijs zien. Hoe mooi is het dan te ontdekken dat het andere woord, ‘christelijk’, de onderwijstaken niet versmalt, maar van inspiratie voorziet. Dan horen de beide woorden bij elkaar.