Brede vorming in het vmbo: docenten onderzoeken in praktijk eigen voorbeeldfunctie

Dit deden zij in professionele leergemeenschappen, waar uitwisseling en ontwikkeling in de praktijk centraal stond. De ervaringen van Verus-lid het Nuenens College staan onder meer centraal in de publicatie Bouwen aan jezelf. Bildung voorleven in het vmbo. Hieronder lichten we een klein tipje van de sluier op over het project dat is voortgekomen uit dit onderzoek.

Op het Nuenens College wordt aan de hand van het zelfontworpen vak ‘Project’ door Petra van Bakel en Anita Keur lesgegeven op alle niveaus en trajecten van vmbo-onderbouw. Het doel van dit vak? “De leerlingen mogelijkheden van het leven laten verkennen. Dat ze zelf regisseur worden om keuzes te maken die betekenis geven en bijdragen aan een groter geheel”, schrijft het tweetal in de publicatie. Hierbij kun je denken aan klassendynamiek, of het geheel als school of tijdens stage. Op latere momenten in het leven gaat het om je werkplek en je participatie in de maatschappij. Daarvoor zijn vaardigheden als zelfstandigheid, lef en samenwerkingsvermogen een vereiste. Het Nuenens College probeerde daarom juist met deze projectlessen de vrijheid en ruimte te bieden om deze persoonlijke ontwikkelingen mogelijk te maken.

Leerlingen gaan tijdens het vak in tweetallen aan de slag met een eigen onderzoek rondom een thema naar keuze. Vinden zij het lastig om een onderwerp te bedenken? Dan reikt de school ook een aantal voorbeeldthema’s aan die passen bij de sectoren in het vmbo. In elk onderzoek staan samenwerken, keuzes maken, grenzen stellen, normen en waarden, rol in de samenwerking en communicatie centraal. Keur en Van Bakel geven in de publicatie aan dat het van belang is dat jongeren op vroege leeftijd al leren aan te kaarten waar ze tegenaan lopen of wat ze verwachten van samenwerkingen met anderen. Zo werken ze aan een goede relatie met elkaar.

Verder geeft de school leerlingen de ruimte en vrijheid om zelf hun vaardigheden te verkennen. Dit gebeurt onder meer door leerlingen onder lestijd te laten interviewen of spullen te laten kopen die zij nodig hebben voor hun onderzoek. “Dit geeft veel ruimte voor persoonlijke vorming. Leerlingen stellen zichzelf vragen als: Hoe verantwoordelijk voel ik mij voor mijn onderzoek? En hoe ga ik om met de geboden vrijheid? Wat wil ik echt leren en ontdekken?” Het bijzondere hieraan is dat elke leerling in principe vanuit dezelfde projectbasis start, maar door de vrijheid voor iedere individuele leerling unieke leertrajecten- en opbrengsten ontstaan.

En hoe is de rol van de docenten in dit project? Volgens Keur en Van Bakel is dit vooral coachend. “De voorbeeldrol heeft minder te maken met wie wij zijn, maar met hoe wij in dialoog met leerlingen reflectie kunnen bevorderen. De vragen die wij stellen helpen leerlingen verduidelijken wat ze willen onderzoeken, hoe ze een goede onderzoeksvraag stellen, wat hun waarden zijn en wie ze eigenlijk zelf zijn. Ons voorbeeld ligt daarom in het gesprek. Deze houding betekent dat we zo min mogelijk antwoorden voorkauwen en dit is wat wij ook teruggeven aan leerlingen. We zeggen dan: ‘Je komt nu vragen aan mij wat je moet leren of hoe je iets moet doen, maar dat ga ik je niet vertellen, want ik wil zo graag dat je dat zelf gaat bedenken.’’

Tijdens het ontwikkel- en onderzoeksproject kwamen dertig vmbo-docenten van vijftien scholen zes keer in een leergemeenschap bij elkaar. Ze wisselen manieren van werken uit en ontwikkelen nieuw lesmateriaal waarmee ze de brede vorming van hun leerlingen konden stimuleren. De leergemeenschappen werden begeleid door lerarenopleiders van de HAN, HU, Windesheim en Fontys. De Universiteit voor Humanistiek onderzocht daarnaast wat er met de idealen van de deelnemende docenten gebeurde tijdens het project: hoe vertaalde die zich in lesplannen, wat was daarvan zichtbaar tijdens de lessen, en hoe ervoeren leerlingen dit? De belangrijkste bevindingen zijn in het boekje Bouwen aan jezelf te vinden.

Behalve de publicatie Bouwen aan jezelf. Bildung voorleven in het vmbo vindt er op vrijdag 24 maart ook de conferentie Brede vorming in het (v)mbo plaats in de Metaal Kathedraal in Utrecht. Tijdens de conferentie krijgen docenten, schoolleiders en lerarenopleiders de kans om samen met collega’s een dag te experimenteren met bildung in het (v)mbo.

Het ochtendprogramma bestaat onder meer uit een gesprek van projectleider en universitair docent Educatie Wouter Sanderse met enkele docenten en studenten uit het vmbo en mbo die hun ervaringen over het werken met brede vorming delen. In de interactieve werkvorm ‘contemplatieve dialoog’ gaan deelnemers daarna zelf in gesprek over wat hen raakt en hoe dat zich uit in hun eigen vorming. Het middagprogramma bestaat uit een drietal workshoprondes waar je kennismaakt met inspirerende voorbeelden van brede vorming, en een lezing van Maxe de Rijk, docent Persoonsvorming & Socialisatie (Mundus College). De dag is uitverkocht, maar het hele programma kun je vinden op: uvh.nl/conferentiebredevorming.