Van alle scholen in het funderend onderwijs wordt verwacht dat zij daartoe een ‘schoolscan’ uitvoeren. Hiermee krijgen zij zicht op de vertraging, versnelling en ontstane of verergerde problematiek bij leerlingen als gevolg van de coronacrisis. Daarbij gaat het er om dat scholen in hun reguliere kwaliteitszorgsystematiek expliciet nadenken over de brede impact van corona op leerlingen, over de mogelijkheden en behoeften van de school en partners, en vooruitblikken op de ‘menukaart’ met effectieve interventies.
Voor de sectoren in het onderwijs zijn door de overheid stappenplannen[1] gepubliceerd als hulpmiddel voor het maken van een schoolscan. Uit de stappenplannen blijkt dat de analyse in de schoolscan zich richt op drie domeinen: cognitieve ontwikkeling, praktijkvorming en sociaal-emotionele ontwikkeling en welbevinden.
Pedagogisch perspectief
Op basis van vele inspirerende gesprekken met leden, onze praktijkonderzoeken en begeleidingstrajecten definiëren wij dat het onderwijs dat wij voorstaan gaat over het aanreiken van een levensbeschouwelijk en pedagogisch perspectief op de vorming van de leerling, in het belang van het kind en de samenleving. En het gaat over het verder versterken van de kwaliteitscultuur. Maar: wat is in het belang van het kind en de samenleving, zowel voor de korte als dus juist ook voor de lange termijn? Wat voor samenleving van de toekomst heb je voor ogen en welke rol zie je daarin voor de kinderen van nu? Wat betekent dat voor ambities en hoe kom je tot goede keuzes? Wat is nodig voor verdere kennisontwikkeling en professionalisering? En hoe kun je ervoor zorgen dat voornemens ook haalbaar en uitvoerbaar zijn?
Hoe zorg je ervoor dat de extra middelen vanuit een integrale benadering van onderwijskwaliteit bijdragen aan het verstevigen van de kwaliteitscultuur van goed onderwijs en deze zichtbaar, merkbaar en voelbaar wordt?
Het stappenplan dat de overheid heeft aangereikt bestaat uit acht stappen in drie fasen:
Fase 1: In beeld brengen van de brede impact van corona op leerlingen
1. Domeinen concretiseren
2. Beschikbare gegevens inventariseren
3. Ontbrekende gegevens verzamelen
4. Analyseren
5. Verklaringen, gevolgen en conclusies
Fase 2: In beeld brengen mogelijkheden en behoeften school en partners
6. Conclusies bespreken en delen
7. Behoeften en mogelijkheden school en partners in beeld brengen
Fase 3: Vooruitblik naar 'menukaart' en 'schoolprogramma'
8. Keuze uit het 'keuzemenu' en opstellen 'schoolprogramma'
Vanuit onze vraagstelling merken wij in de gesprekken met leden dat bij de stappen die in de stappenplannen worden aangereikt, fundamentelere vragen aan de orde zijn. Wij zien mogelijkheden om de aangereikte stappen in de stappenplannen tot een schoolscan te verdiepen en verbreden, waardoor recht wordt gedaan aan dat waar we in ons onderwijs ten diepste voor willen staan.
Vanuit het volgende model reiken wij een aanzet voor die verdieping en verbreding aan:
Stap 1: Missie en visie
Het denken over wat te doen met de extra middelen vraagt even stilstaan en aandacht voor de missie van de schoolorganisatie. Om te waarderen hoe in de praktijk van alle dag al meetbaar en merkbaar wordt bijgedragen aan de beoogde toekomst van het kind en samenleving. Even stilstaan om te luisteren naar het verhaal van de school waarin wordt verteld hoe deze de kinderen kwalificeert, socialiseert en vormt. Dan kun je vooruit, voortbouwen op dat wat is en dit verstevigen door breed gedragen besluiten, waaruit blijkt waar de school voor staat. En kan achteraf worden gemotiveerd waarom bepaalde keuzes zijn gemaakt en hoe deze samenhangen met de bedoelingen die worden nagestreefd.
Vanuit de missie ontwikkel je met elkaar een visie wat je de leerlingen van nu wilt meegeven voor hun (en onze) toekomst en dit vertalen naar waar je naartoe wilt en waar je over een jaar of 4/5 (en dus niet al over 2,5 jaar…) wilt staan. Dit vraagt erom zaken integraal te beschouwen en toekomstgericht en in vrijheid te denken.
Een eigen heldere missie en visie geeft houvast om te bepalen welke leer- en ontwikkelgebieden de school in de drie domeinen bij stap 1 van het stappenplan in beeld wil brengen en zijn mede bepalend voor de interpretatie en analyse van de gegevens die ten aanzien van de ontwikkeling van de leerling worden verzameld (stap 2 en stap 4 in het stappenplan).
Behulpzame vragen:
- Waar staan we voor? Waar komen we vandaan en waar staan we nu? Wat vertelt dat ons?
- Wat zien wij als gewenste, gedroomde toekomst? Wat is onze visie op goed leren, goed leven, goed samenleven?
- Wat betekent onze missie en visie voor de interpretatie van de gegevens over de brede ontwikkeling van leerlingen?
Stap 2: Strategie / focus
Om de missie en visie invulling te geven bepaal je wat dat betekent voor de strategie en stel je eigen, bij de schoolorganisatie passende, ambitieuze doelen. Daarbij is belangrijk aandacht te hebben voor focus, prioriteiten stellen: we kunnen veel, maar niet alles!
Het denken over de strategie en focus helpt mee in het bepalen of en zo ja welke ontbrekende gegevens verzameld gaan worden (stap 3 van het stappenplan) en op welk niveau en op welke wijze deze geanalyseerd gaan worden (stap 4). De eigen missie, visie, strategie en focus zijn in samenhang van invloed op het zoeken van verklaringen, het inschatten van gevolgen en het formuleren van conclusies (stap 5). Tot slot helpt aandacht voor focus bij de keuze van interventies (stap 8).
Behulpzame vragen:
- Hoe werkt onze onderwijsvisie door in de organisatie? Wat zijn onze ambities?
- Wat betekenen onze missie en visie voor te bereiken meetbare en merkbare doelen?
- Wat heeft prioriteit? Welke keuzes maken we? Wat doen we wel en wat niet?
Stap 3: Mens en structuur
In het onderwijs werken veel mensen die iets voor anderen willen betekenen. Willen we dat met de extra middelen de bijdrage van de schoolorganisatie aan de kwaliteitscultuur van goed onderwijs zichtbaar, merkbaar en voelbaar wordt dan is cruciaal dat eigenaarschap bij medewerkers en leerlingen (over hun eigen ontwikkelproces) wordt gelegd en ervoor wordt gezorgd dat medewerkers collectieve competentie ervaren.
Veel van onze mooie dromen vervliegen als we niet ook met de voeten op de grond blijven staan en concreet afspreken wat we nu precies bedoelen met onze mooie vergezichten…
Van groot belang is dus om aandacht te hebben voor de mens en de structuur, met inspirerend leiderschap medewerkers in staat te stellen hun rol te pakken en zich hierin verder te ontwikkelen, inspraak te organiseren, interne en externe belanghebbenden actief te betrekken, samen te werken met partners en duidelijke plannen en afspraken maken en de organisatie transparant inrichten.
Aandacht voor mens en organisatie komt in het stappenplan concreet aan bod bij de stappen 6 en 7, maar bij elke stap ligt de vraag voor wie hierbij op welke wijze betrokken dient te worden om ervoor te zorgen dat de uiteindelijke keuzes van de schoolorganisatie gedeeld en gedragen zijn.
Behulpzame vragen:
- Hoe kunnen wij bijdragen en van betekenis zijn? Wat betekent dit voor onze leerlingen en hun ouders en voor onze medewerkers?
- Wie zijn onze partners? Wie kunnen wij erbij betrekken? Wie kan ons helpen en wie kunnen wij helpen?
- Wat is haalbaar en uitvoerbaar? Hoe pakken we dat precies aan? Hoe ziet ons plan er precies uit?
In de gesprekken die wij de afgelopen tijd over de NPO-gelden hebben gevoerd zien wij de behoefte om voorafgaand aan de totstandkoming van de schoolscan stil te staan bij wat je al met elkaar hebt opgebouwd en reiken wij aan om van daaruit een krachtige, eigen visie op goed leren, goed leven en goed samenleven leidend te laten zijn voor de inzet van de extra middelen. Bij het uitvoeren van het stappenplan kunnen verdiepende vragen worden gesteld op de momenten die zich voordoen vanuit missie, visie, strategie, focus, mens en structuur, zodat alle elementen van een organisatie met een sterke kwaliteitscultuur aandacht krijgen.
[1] De stappenplannen voor het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en het gespecialiseerd onderwijs kun je downloaden.
Heb je hulp nodig of andere vragen over het stappenplan? Schroom dan niet op contact op te nemen met Marijn van den Berg.
