‘Als je goed om je heen kijkt, zie je dat alles gekleurd is’

“In de beschouwing op je leven neem je je eigen bronnen mee. Dit kunnen teksten zijn, maar ook denkbeelden of personen. Als je open bent over je inspiratiebronnen, kom je tot een gesprek”, stelt Spoelstra. “En dat gesprek houden we graag tijdens onze deelsessie op de Identiteitsdag, waarin we de stem van de lerende verkennen. Daarmee doelen we zowel op de stem van de leerling als die van de leraar, omdat in burgerschapsonderwijs tussen hen een wisselwerking is.”

Leerkrachten geven aan het druk te hebben en zien burgerschapsonderwijs als iets dat erbij komt. Maar vaak doen scholen al heel veel aan burgerschap en kunnen ze proberen dat te versterken. “Bij Hogeschool Viaa zien we burgerschap als onderdeel van het vak wereldoriëntatie”, verklaart Spoelstra. “Daarin gaat het namelijk over het verkennen van de plek die je inneemt in de wereld en daar hoort burgerschap bij. Binnen het lectoraat zijn we bezig met het concept ‘levenswaardig leren’. Dat houdt in dat leren de moeite waard is en maakt verbinding met betekenisvol leren. Burgerschapsonderwijs is een belangrijk element binnen dit concept.”

Het thema van de Identiteitsdag is veelkleurig burgerschapsonderwijs. Dit vindt Spoelstra een aansprekende titel. Hij verwijst naar de beroemde dichtregel van K. Schippers: ‘als je goed om je heen kijkt, zie je dat alles gekleurd is’.

“En alles is ook gekleurd! Dat kun je zien als een bedreiging, maar ik zie het als een uitgangspunt, een kans. Het is juist mooi dat alles veelkleurig en ingekleurd is, omdat het een goede basis vormt voor een gesprek. Maar ook als je iets zwart-wit ziet, dan nog moet je het gesprek aangaan.”

Volgens Spoelstra staan levensbeschouwing en burgerschap met elkaar in verbinding: “Je kunt een school zien als een waardengemeenschap, waarin je dingen beoefent die van belang zijn in de wereld. Bij burgerschapsonderwijs gaat het veel over waarden, overtuigingen, opvattingen, ethiek en moraal, dan zit je dus al heel snel bij levensbeschouwing.”

De overheid vraagt scholen om hun visie op burgerschapsonderwijs duidelijk te maken. Voor scholen met een christelijke of katholieke identiteit is dit een mooie kans. “Zorg dus dat je een integrale visie ontwikkelt samen met je team,” adviseert Spoelstra. “Een visie ontwikkel je door vragen te stellen: Hoe geef je vorm aan vrijheid, gelijkheid en solidariteit en waar zit de spanning tussen deze basisbegrippen? Waar wil je naartoe? Wat is je roeping/richting/drive?”

“Er is geen kant-en-klaar recept om te komen tot de vitale verbinding tussen levensbeschouwing en burgerschapsonderwijs. Het bevat ingrediënten als ethiek, moraal, economie en sociaal welbevinden, maar de verhoudingen liggen niet vast.”

“Burgerschapsonderwijs gaat dus niet alleen over kennis, maar ook over het oefenen van vaardigheden en houding geven. Probeer leerlingen en studenten in een situatie te brengen waarin het gaat schuren. Dan worden ze teruggeworpen op wat ze zelf denken en waarop ze hun denkbeelden baseren.”

Burgerschapsvorming kan een belangrijke rol spelen in het overbruggen van levensbeschouwelijke verschillen. “Binnen burgerschapsonderwijs is het van belang dat je nieuwsgierig en onderzoekend bent naar wat de ander beweegt, zonder dat je iemand veroordeeld”, zegt Spoelstra. “Het is goed als je leert om vragen te stellen en door te vragen. Toon dat je oprecht geïnteresseerd bent in de ander en waar zijn/haar mening vandaan komt.”

“Als je weet wat een ander beweegt, helpt dat om elkaar te verstaan en te begrijpen. Helaas nemen we daar niet altijd de tijd voor. Iedereen heeft zijn eigen kanaal en leeft in zijn eigen bubbel. En onbekend maakt onbemind. Maar laten we ons best doen om samen verder te komen, ook al hebben we een andere levensbeschouwing. Als je in gesprek gaat met een ander, kan het ertoe leiden dat je allebei je mening of standpunt een beetje aanscherpt.”

In samenwerkingsscholen die vanuit christelijk, katholiek en openbaar onderwijs zijn ontstaan, kan burgerschapsonderwijs een uitdaging zijn. Spoelstra raadt deze scholen aan om veel energie te steken in het komen tot een gedeeld waardenpatroon en een gemeenschappelijke visie op burgerschapsonderwijs. “Daarvoor is ontmoeting binnen de school heel belangrijk. Als het gedeelde verhaal niet helder is, dan houdt het niet lang stand. Blijf naar elkaar luisteren, wees open en leer elkaar te begrijpen. Maar ga de levensbeschouwelijke verschillen ook niet wegpoetsen, want dan gaat het zeker mis.”

Wist je dat je als lid van Verus gebruik kunt maken van drie gratis dagdelen identiteits- en burgerschapsadvies per jaar? Meer informatie: neem dan contact op met Jacomijn van der Kooij.