Werksessieronde 1 (10.45-12.00 uur)
1. Inhoudelijke visie op de relatie tussen burgerschap en levensbeschouwelijke vorming
Erik Renkema (adviseur identiteit, onderwijs en levensbeschouwing bij Verus)
In een interactieve sessie schetst Erik Renkema achtergronden van de visie op levensbeschouwelijk (wereld)burgerschapsonderwijs. Hoe verhoudt dit concept zich tot de Burgerschapswet en hoe kunnen daar levensbeschouwelijke vorming en verschillende zingevingsbronnen een belangrijke rol in spelen?
In deze werksessie worden de visies van de deelnemers volop betrokken en wordt het concept van levensbeschouwelijk (wereld)burgerschapsonderwijs met voorbeelden geïllustreerd.
2. Teamdynamiek, burgerschap en levensbeschouwing: hoe krijg je het team samen vanuit de bedoeling(en)?
Myrthe Kelder (identiteitsbegeleider & adviseur identiteit CvB Stichting Aves Noordoostpolder en Vonkt)
‘Een krachtige visie op het vorm en inhoud geven aan betekenisvol burgerschap, komt vanuit je (levensbeschouwelijke) wortels. Een bezield verhaal over hoe burgerschap op jouw school zichtbaar en voelbaar wordt, is een gedeeld, gezamenlijk gedragen verhaal dat gaat over je identiteit.’
Handen en voeten geven aan burgerschapsonderwijs vanuit het hart, begint dan ook bij het gesprek in het team. Maar... hoe doe je dat?! We delen dilemma’s en goede praktijken. Ook ontdekken we hoe de dynamiek in een team als krachtige katalysator kan dienen voor het 'samen leven en werken' vanuit de bedoeling.
3. Levensbeschouwelijk burgerschapsonderwijs: aannamebeleid en onderwijspraktijk als invulling vrijheid voor onderwijs en belang voor de samenleving
Esther Kopmels (voorzitter van het CvB van PCO Apeldoorn), Saskia Stindt (directeur PCBO de Sjofar Prinses Beatrix bij PCBO Apeldoorn) en Dico Baars (adviseur public affairs bij Verus)
Van een C met vele interpretaties ging PCBO Apeldoorn naar een meer waardegedreven, 21-eeuwse christelijke identiteitsbeleving. Juist door het begrip christelijke identiteit weer te bevragen, vernieuwden zij het begrip. Ook kozen ze kernwaarden die het kompas van de organisatie zijn. Ze koppelen dit aan een nieuwsgierige levensbeschouwelijke houding, van leerkracht tot OO-per, van directeur tot lid CvB. Nu zijn de collega’s toe aan de koppeling van levensbeschouwelijk onderwijs en burgerschap.
Nieuwsgierig naar hoe PCBO Apeldoorn dit proces tot nu toe doorliep, wat ze leerden, waar ze nu staan en wat ze nog te doen hebben? Welkom in deze interactieve werksessie!
4. Caleidoscopisch kijken naar complexe vraagstukken
Birgit Pfeifer (practor* Verschillen Waarderen van de federatie Christelijk mbo/Verus en hoofddocent aan de lerarenopleiding van de Hogeschool Windesheim)
* Als practor stimuleert en doet Pfeifer samen met onderwijsprofessionals onderzoek naar (levensbeschouwelijke) diversiteit, inclusie en gelijkwaardigheid in het mbo.
Bij complexe vraagstukken proberen we elkaar met argumentatie te overtuigen en we gaan uit van één geldende waarheid. Het is verleidelijk om de dingen zoals wij ze zien te presenteren als de dingen zoals ze zijn. Maar een complex vraagstuk kenmerkt zich onder andere dat er niet één oplossing, niet één waarheid is. Hoe kunnen we door onze denkgewoontes breken?
Pas als iets ons echt raakt kunnen wij uit vertrouwde beelden stappen en ontstaan nieuwe beelden. Het moment van geraakt worden of raken noemt Pfeifer de bezieling van het gesprek. Het door het practoraat ontwikkelde caleidoscopisch kijken helpt bij het vinden van deze bezieling. In de werksessie maak je kennis met deze methode en ga je met een aantal werkvormen aan de slag.
5. Aan de slag met burgerschap vanuit je identiteit en populatie. Wat moet je voor wie?
Marcel Elsenaar (adviseur duurzaam onderwijs en identiteit bij Verus) met enkele schoolleiders
Burgerschapsvorming, dat doe je al lang. Het is deel van je gedachten over goed onderwijs. Leerlingen begeleiden in hun volwassenwording en actieve deelname aan de samenleving zit op vele manieren in het programma van de school. Als we er op scholen mee aan de slag gaan, blijken we telkens dezelfde dingen tegen te komen: er is weinig samenhang en doelgerichtheid die ook voor leerlingen herkenbaar is.
Daarom verbinden we burgerschap aan de identiteit van de school en geven die ook tegelijk een impuls. In deze werksessie delen we inzichten en werkvormen vanuit verschillende praktijken en we nodigen je uit om een beeld te vormen van de belangrijke thema’s in je eigen school/scholen.
6. De stem van leerlingen als onmisbare component voor burgerschap, en ook voor levensbeschouwelijk onderwijs
Ingrid Paalman (lector Goede Onderwijspraktijken aan Hogeschool Viaa in Zwolle) en Tamme Spoelstra (docent-onderzoeker Lectoraat Goede Onderwijspraktijken & opleider Pabo/Wereldoriëntatie en burgerschapsonderwijs aan Hogeschool Viaa in Zwolle)
De stem van de lerende is een onmisbare component voor burgerschap, levensbeschouwelijk onderwijs; door ons levenswaardig leren genoemd. Dat veronderstelt een visie op leren, op het kind en de wereld. Deze visie willen we in de werksessie concreet beoefenen.
Hoe doe je dat in de schoolpraktijk? Waar liggen de kansen, en waar de grenzen? Wat vraagt het van het kind, de leraar, de school en omgeving? Met als doel het burgerschapsonderwijs te zien als een way of live. Een manier van leven die om keuzes vraagt van de school. Hoe wil je in levensbeschouwelijk onderwijs kinderen voorbereiden op hun rol in de samenleving? Welk verhaal is daarin voor jouw school bepalend?
7. Burgerschapsvorming met de barmhartige Samaritaan (en andere Bijbelverhalen)
Guido de Bruin (adviseur identiteit bij Verus en verhalenverteller)
In deze werksessie gaan we met elkaar in gesprek over levensbeschouwelijke bronnen die ons iets te zeggen hebben over burgerschapsvorming. We doen dat aan de hand van een bijzondere versie van het Bijbelverhaal over de barmhartige Samaritaan.
In het gesprek naar aanleiding daarvan is er volop gelegenheid om je eigen bronverhalen in te brengen en te delen hoe jij die inzet voor burgerschapsvorming van leerlingen.
8. Art Based Learning, leren van en met kunst
Marah Haan (docent kunst aan Hogeschool Windesheim in Zwolle)
Met en van kunst kun je veel leren. Met studenten van Pabo Windesheim werkt Haan met de methode Art Based Learning van lector Jeroen Lutters. Hierbij gaat het om het maken van een verbinding met kunst, het stellen van persoonlijke vragen en kennis opdoen uit een kunstwerk.
Tijdens de lessen met de studenten kijken ze niet alleen naar kunst, maar maken ze het ook. In dit proces komen vaak leervragen naar boven, waar zij zich eerder niet bewust van waren. Tijdens de werksessie onderzoeken we hoe kunst kan bijdragen aan het ontwikkelen van een creatieve en onderzoekende geest.
Werksessieronde 2 (13.30-14.45 uur)
1. Vieringen als burgerschapsvorming, met name op een samenwerkingsschool
Martha van Dijk (directeur op Kindcentrum ’t Maar in Spijk en Liset Haze (leerkracht en HB-specialist op Kindcentrum ’t Maar in Spijk)
Kindcentrum ’t Maar is sinds 1 augustus 2020 door een fusie van de openbare en christelijke basisschool een samenwerkingsschool. De levensbeschouwelijke identiteit van de school wordt vormgegeven vanuit een kader met zeven uitgangspunten die door ouders en team zijn geformuleerd. Dit kader vormt ook de basis voor het uitwerken van vieringen en feesten en heeft een sterke relatie met burgerschapsvorming.
2. Werken aan burgerschap en levensbeschouwing aan de hand van prentenboeken en jeugdliteratuur
Ineke van Ruler (Pabo-docent Levensbeschouwelijke Vorming en minor-docent Burgerschap aan de Hogeschool Windesheim in Zwolle)
"Hij lijkt mij wel aardig", zei kikker. "Ratten zijn brutaal en lui", zei eend. "Je hoort hier niet", riep varkentje. "Kom, kom", zei haas. "Hij is anders dan wij, maar hij doet toch geen kwaad? En het bos is van iedereen!". Dit zijn een paar citaten uit het boek Kikker en de vreemdeling van Max Velthuijs.
Literatuur, en jeugdliteratuur in het bijzonder, is een bron voor levensbeschouwing en maatschappelijke thema’s als samenleven, culturele verschillen, identiteit, gender, klimaat en duurzaamheid, pesten, enz. Door het lezen van verhalen herkennen kinderen en jongeren deze thema’s. Door er met elkaar over te praten leren ze hun gedachten te ordenen en te verwoorden.
We gaan met elkaar op zoek naar, en in gesprek over, de mogelijkheden van vakoverstijgend inzetten van jeugdliteratuur bij burgerschap.
3. Metal muziek als zingevingsbron
André Mulder (senior onderzoeker aan de Protestantse Theologische Universiteit Amsterdam bij de Bijzondere Leerstoel Diaconaat voor het thema Sociale Inclusie van Mensen met een Verstandelijke Beperking en de Bijdrage van Geloofsgemeenschappen)
Jongeren leven in een verwarrende wereld. In die wereld zijn ze op zoek naar wie ze zijn. Ze vinden daarbij houvast in allerlei bronnen: religieus, cultureel, sociaal. Muziek speelt een belangrijke bron bij het vinden van een plek in de wereld. Wie heeft er nu geen oortjes in: of je nou fietst, hardloopt, huiswerk maakt, op de trein wacht, boodschappen doet.
Jongeren creëren met playlists hun eigen veilige wereld, vaak aangepast aan de stemming die ze hebben. Mulder is zelf geïnteresseerd in de teksten van muziek waar jongeren naar luisteren, en dan juist naar niet zo gangbare of breed geaccepteerde muziek: extreme metal. Aan de hand van de muziek van Machine Head, een populaire thrash metal band, laat hij zien waarover wordt gezongen. Het luisteren naar metal muziek en het deelnemen aan deze subcultuur draagt bij aan empowerment en identiteitsontwikkeling van jongeren.
4. Burgerschap voor volgende generaties: hoe bouwen we met onze leerlingen aan de toekomst?
Marcel Elsenaar (adviseur duurzaam onderwijs en identiteit bij Verus en bestuurslid van de coöperatie Leren voor morgen)
De samenleving kent veel vraagstukken die maken dat de toekomst onvoorspelbaar is. De vraagstukken die ons en jongeren bezighouden zijn complex. Daarbij helpt het om te zien om welke principes de verschillende crises draaien en meer bewust te worden van de impact van ons mens- en wereldbeeld. En niet te vergeten, onze ideeën over tijd. Daarom is het waardevol om bij het ontwikkelen van burgerschapsonderwijs ook de levensbeschouwelijke vorming te betrekken, met een intergenerationele blik.
Tijdens deze sessie leren we drie kernverhalen kennen die leerkrachten en leerlingen helpen om een hoopvol perspectief en een handelingsrichting te ontwikkelen: regeneration, goed voorouderschap, betekeniseconomie.
5. Dwars door de nacht naar Pasen – start.verus.nl
Casper van Dorp (producent en mede-eigenaar van Nachtzon media en theoloog)
Jonge artiesten die een nacht terug zijn op hun oude school, en daar terugblikken op mooie en moeilijke momenten, met behulp van een Bijbeltekst. En in die nacht maken ze een nieuw lied, nieuwe tekst. Dat is de kern van de vastenserie Dwars door de nacht op start.verus.nl, waarvan een aantal elementen ook weer terugkomen in de online-paasviering.
In deze sessie laten we zien hoe elementen van levensbeschouwing en burgerschapsvorming terugkomen in de verhalen, en vanuit welke uitgangspunten we werken. We hopen je daarmee te inspireren voor je eigen vieringen en projecten op school, en geven tips hoe je de materialen van start.verus.nl kunt gebruiken in de klas.
6. Levensbeschouwelijke burgerschapsvorming in de praktijk van een christelijke vo-school
Hans-Jan Roosenbrand (docent Godsdienst op het Christelijk Lyceum Delft)
Roosenbrand vertelt over de manier waarop hij in zijn levensbeschouwelijk onderwijs, samen met andere docenten, invulling geeft aan de relatie tussen zijn vakgebied en burgerschapsvorming.
Tijdens de werksessie leren we van elkaar door het uitwisselen van ervaringen uit de praktijk van het primair en voortgezet onderwijs.
7. Inhoudelijke visie op de relatie tussen burgerschap en levensbeschouwelijke vorming
Erik Renkema (adviseur identiteit, onderwijs en levensbeschouwing bij Verus)
In een interactieve sessie schetst Erik Renkema achtergronden van de visie op levensbeschouwelijk (wereld)burgerschapsonderwijs. Hoe verhoudt dit concept zich tot de Burgerschapswet en hoe kunnen daar levensbeschouwelijke vorming en verschillende zingevingsbronnen een belangrijke rol in spelen?
In deze werksessie worden de visies van de deelnemers volop betrokken en wordt het concept van levensbeschouwelijk (wereld)burgerschapsonderwijs met voorbeelden geïllustreerd.
8. Wandel in je element
Pim Kalkman (adviseur identiteit bij Verus)
De filosoof Friedrich Nietzsche vond dat alleen de gedachten die al wandelend tot rijping komen de moeite waard kunnen zijn. Vooral wandelend leek hij in zijn element, vaak wel 8 uur per dag.
Zo ver kunnen we niet gaan. Maar we nodigen je wel uit om in de benen te komen en samen met een (on)bekend wandelpartner een uur lang op pad te gaan. Om door te denken en te praten over wat je raakte eerder in het programma en mogelijk om verdieping vraagt. Of al wandelend aansluiting zoeken bij de bronnen van je bestaan, om er vanuit bezieling handen en voeten aan te kunnen geven in jouw eigen praktijk.