Werken aan inclusiever onderwijs: 'Je doet het niet alleen'

Berend Kamphuis, voorzitter College van Bestuur Verus, beet na een bijzondere muzikale bijdrage van Peter de Jong het spits af. In zijn openingswoord benadrukt hij dat de beweging naar inclusiever onderwijs van onderop moet komen. Ook stelt hij dat we niet al te veel naar Den Haag moeten kijken als ankerpunt voor inclusief onderwijs. De werkelijkheid is dat wetten, routekaarten en nota’s enkel zin hebben omdat er al héél veel vruchtbaars in de onderwijspraktijk gebeurt. Van goede ideeën en mooie initiatieven tot goede vormen van samenwerkingen: dit zijn de plekken waar Haagse plannen bij kunnen aansluiten.

Kamphuis drukte de aanwezigen op het hart : “Niet de minister of de Hoftoren is het centrum van de onderwijswereld. Het middelpunt zijn jullie: op elk van de plekken waar dagelijks met volle motivatie inclusief onderwijs in de praktijk wordt gebracht.”

Bekijk hier de video ‘Revolutie of evolutie’, met drie praktijkvoorbeelden van inclusiever onderwijs.

Directeur Hans Teegelbeckers van VOS/ABB begint zijn opening met dat de zoektocht naar inclusiever onderwijs ook wel een soort van spoorzoeken is. Hierbij moeten we in het achterhoofd houden dat we open staan voor alle kinderen. In zijn voordracht gaat Teegelbeckers ook het gesprek aan met het publiek. Hoe herkennen zij zich in de zaken die in bovenstaande video naar voren zijn gekomen? En hoe zijn de deelnemers al begonnen met hun revolutie of evolutie?

Een van de deelnemers geeft aan dat door het inclusiever maken van regulier onderwijs er veel meer kleine successen in de klas worden gevierd. Leerlingen deden dit in eerste instantie enkel bij leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben, maar later sijpelde deze positieve benadering door in heel de klas. “Je merkt dat daardoor de dynamiek in de klas ineens heel anders wordt. Veel bewuster.”

Na de opening vond er een interactief panelgesprek plaats, geleid door directeur-bestuurder Jack Biskop van samenwerkingsverband Roosendaal-Moerdijk. Marieke Dekkers, voorzitter College van Bestuur Koers VO en voorzitter van de Sectorraad swv vo, benadrukte dat we voor de werkagenda van inclusief onderwijs scherp moeten zijn en concreet mogen worden. Daarbij is volgens haar samenwerken de crux. Ook kaart ze aan dat er al veel goede voorbeelden bestaan in het po, maar dat er nog veel kansen liggen in het vo. “De middelbare school gaat van praktijkonderwijs tot het gymnasium. Dit zijn allemaal eigen soorten onderwijs met een bepaalde visie. Daar is nog een hele weg te gaan wat betreft inclusiever onderwijs, want we willen toch een goede toekomst voor ieder kind.”

Hier sluit directeur Berdi de Jonge van basisschool De Korenaar in Eindhoven zich bij aan. “En als we blijven wachten totdat alles bestuurlijk goed is geregeld, dan is het zo 2035. Ik zeg: begin en heb vertrouwen in jezelf. Ga ieder kind welkom heten. En weet: je hoeft het nooit alleen te doen. Meer handen in de klas is een oplossing, maar kleinere klassen niet. Dit omdat er in kleinere klassen nog steeds veel individuele hulpvragen zijn.”

Als voorbeeld noemt zij een kind uit groep 8 dat moeite had met de aanloop naar het schoolkamp. “Het hele ritme van dit kind was weg. In plaats van dat de leerkracht of ik als directeur dit oplost, gaat het kind in gesprek met onze gedragsspecialist. Deze twee hebben een vertrouwensband opgebouwd, waardoor het kind weer veel sneller lekker in zijn vel zit. Relatie gebeurt niet in onze hoofden, maar in zulke interacties met kinderen.”

Een inclusieve school is veel meer dan enkel een (trap)lift plaatsen. Het gaat ook onder meer om akoestiek, toegankelijkheid van alle onderdelen rondom de school en aanpassingen voor blinden, slechtzienden en slechthorenden. Rijksbouwmeester Francesco Veenstra stelt dat wat nodig is voor een inclusievere school ook per regio verschilt. Daarnaast roept hij op dat scholen praktische kennis met elkaar delen over wat een inclusieve onderwijsomgeving nu van ons vraagt. Verder benadrukt hij ook het pijnpunt dat de gemeente bij een schoolgebouw bekostigt op leerlingprognoses en niet op inclusiviteit. Als de bedragen niet toereikend zijn om een inclusieve school neer te zetten, moeten deze financiën anders worden vormgegeven. “Daarvoor moeten jullie van onderaf geluid en herrie maken richting gemeenten en Den Haag.”

Tot slot sluit Dolf van Veen, hoofd Nederlands Centrum Onderwijs en Jeugdzorg, af met dat inclusief onderwijs als fundamentele waarde gezien moet worden. “We willen dat we herbergzame scholen neerzetten waar kinderen mét elkaar kunnen groeien. Het duaal systeem van regulier en speciaal onderwijs draagt daar niet aan bij. Je kunt natuurlijk niet zomaar het speciaal onderwijs terug in het regulier plaatsen, maar we moeten wel met elkaar werken aan aanpak en ondersteunend beleid. En het allerbelangrijkste: geef daarbij vertrouwen aan het veld en durf buiten de lijntjes te kleuren.”

Het resterende programma bestond uit circa 30 uiteenlopende keuzesessies en workshops, waaronder eentje over hoe je inclusief beleid samen met ouders maakt. Vera Meeuwis van Ieder(In), Chantal Dirkes van Met Andere Ogen en Marieke Boon van Ouders & Onderwijs vertellen hoe belangrijk het is om álle betrokkenen bij inclusief onderwijs hun stem te laten horen. “Je kunt niet anders dan leerlingen en ouders invloed geven die bepalend zijn in hun leven. Voor zinvolle participatie van ouders is niet alleen actieve betrokkenheid nodig, maar ook de gedeelde macht om ideeën te initiëren en beslissingen te nemen”, legt het drietal uit.

Aan de hand van de PRO-driehoek gingen de deelnemers van deze sessie aan de slag met een reflectie op henzelf als persoon, op hun rol en op hun organisatie. Hierbij worden uiteindelijke praktijkvoorbeelden van samenwerking met ouders klassikaal uitgelicht. Zo zet een school in Axel (Zeeuws-Vlaanderen haar deuren open voor dove en slechthorende kinderen, nadat ouders met elkaar een kritisch geluid lieten horen over het dagelijks 1,5 uur heen/en 1,5 uur terugreizen van hun kinderen naar speciaal onderwijs in Rotterdam.

Een ander mooi initiatief is een koffiekar op het schoolplein, waarbij ouders wekelijks met de directie van de desbetreffende school in gesprek kunnen. Door de informele sfeer wordt een barrière weggenomen en komen ouders aan het woord die anders niet gehoord worden. Eveneens een effectieve methode zijn gesprekken tijdens ouderpanelavonden van een school, waarbij in acht thema’s werd besproken wat goed gaat, waarmee de school moet stoppen en wat er juist nog mist.