Overheid en scholen: zet het publieke karakter van het onderwijs voorop

Het private onderwijs is de afgelopen decennia sterk gegroeid. Meer dan een kwart van de leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs maakt bijvoorbeeld tegen betaling gebruik van aanvullend onderwijs, zoals huiswerkbegeleiding, bijlessen en examentraining. Het aantal particuliere scholen in het primair onderwijs verdubbelde de afgelopen jaren. Het private en het publieke onderwijs raken ook steeds meer vervlochten. Scholen bieden vaker tegen betaling extra’s aan, zoals tweetalig onderwijs, en werken in toenemende mate samen met private partijen. Meer dan de helft van de scholen wijst ouders op het belang van aanvullend onderwijs, verspreidt reclame over betaald privaat aanbod en laat private aanbieders hun diensten aanbieden op open dagen.

Er bestaat een grote verscheidenheid aan privaat onderwijsaanbod. Naast commercieel aanbod is er ideëel aanbod van maatschappelijke organisaties en bedrijven, die bijvoorbeeld kosteloos huiswerkbegeleiding bieden op school of gratis laptops. Dat kan bijdragen aan verbetering en vernieuwing van het onderwijs. Maar er kleven ook risico’s aan de groei van het private aanbod en de verstrengeling met het publiek bekostigd aanbod.

Privaat aanbod dat alleen toegankelijk is voor leerlingen van wie de ouders dat kunnen betalen, zet andere leerlingen op achterstand. De kwaliteit van het onderwijs verschraalt als scholen voor een deel van hun doelen en taken verwijzen naar aanvullend onderwijs dat niet kosteloos is. Er is weinig toezicht op de kwaliteit en leraren hebben geen zeggenschap over wat er bijvoorbeeld tijdens een bijles gebeurt. De Onderwijsraad adviseert overheid en scholen om het publieke karakter van het onderwijs beter te beschermen. Zodat het onderwijs in Nederland geen zaak wordt van individuele private belangen, maar het collectief publiek belang voorop blijft staan.

Een belangrijke rol is weggelegd voor schoolbesturen. Zij zijn als eerste verantwoordelijk voor het behoud van het publieke karakter van het onderwijs op hun scholen. Onder hun verantwoordelijkheid worden afwegingen gemaakt en zij hebben leiding te geven aan hoe álle betrokkenen in de onderwijsorganisatie het publieke karakter van onderwijs kunnen bewaken. Toegankelijkheid, kwaliteit en zeggenschap van onderwijsprofessionals moeten bij alle dagelijkse beslissingen en keuzes over privaat aanbod centraal staan. Het publieke karakter van onderwijs voorop zetten betekent niet dat scholen privaat onderwijsaanbod van commerciële partijen of ideële organisaties moeten afwijzen. Zolang het maar bewust wordt ingezet door een school en kosteloos beschikbaar is voor alle leerlingen, en de school de verantwoordelijkheid kan nemen voor de inhoud en kwaliteit ervan.

Van de overheid is een actievere rol nodig om daarvoor de voorwaarden te scheppen. Door het publieke karakter te borgen in wet- en regelgeving en duidelijk aan te geven wat wel en niet tot het publiek bekostigd onderwijs hoort. En door te zorgen voor toereikende bekostiging zodat scholen het publieke karakter van het onderwijs ook kunnen waarmaken met kwalitatief hoogstaand onderwijs dat voor iedereen beschikbaar is. De raad bepleit daarnaast onder meer een wettelijk verbod voor reclame voor commerciële diensten en producten via de school. En adviseert om de vrijwillige ouderbijdrage te ontkoppelen van het individuele kind, en in plaats daarvan ten goede te laten komen aan een schoolfonds ten bate van alle leerlingen.