Mag je als school ouderbijdrage voor overblijven vragen?

De casus was als volgt. Op de betreffende basisschool werd het rooster met instemming van de oudergeleding van de medezeggenschapsraad aangepast. De lunch en middagpauze werd van vijf kwartier teruggebracht naar drie kwartier. De school ging de tussenschoolse opvang zelf verzorgen met enkele professionele pedagogische medewerkers en brengt hiervoor sinds de roosterwijziging €140 per jaar in rekening bij de ouders.

Een ouder is het hier niet mee eens en stapt naar de rechter. De ouder vraagt de rechter voor recht te verklaren dat de school het in de middagpauze lunchen en buiten spelen op school niet afhankelijk mag stellen van een betaling. Volgens deze ouder is de overblijf op school door de roosteraanpassing indirect verplicht geworden, omdat een pauzetijd van drie kwartier te kort is om tussen de middag naar huis te gaan en thuis te eten. De ouder voert nog andere argumenten voor het bestaan van de verplichting aan die in dit artikel buiten beschouwing worden gelaten. Volgens de ouder is in feite sprake van een continurooster en mag de school alleen een vrijwillige ouderbijdrage vragen.

De rechter oordeelt echter anders. Voor het antwoord op de vraag of sprake is van een continurooster zoekt de rechter aansluiting bij de opvatting van de Inspectie voor het Onderwijs, nu in de Wet op het primair onderwijs niet is geregeld wanneer sprake is van een continurooster. Als leerlingen tijdens het lunchen en de middagpauze verplicht op school moeten blijven is sprake van een continurooster. In dat geval vallen de activiteiten onder de schooltijd en mag de school daarvoor alleen een vrijwillige ouderbijdrage vragen. Artikel 40, eerste lid van de Wet op het primair onderwijs bepaalt immers dat de toelating niet afhankelijk mag worden gesteld van een geldelijke bijdrage van de ouders.

Het betoog van de betreffende ouder dat ouders feitelijk indirect verplicht worden gebruik te maken van de overblijf, wordt door de kantonrechter niet gevolgd. De kantonrechter erkent wel dat het natuurlijk lastiger is om drie kwartier te kunnen pauzeren naarmate de kinderen verder weg wonen van school. Dat is onvermijdelijk maar kan zich ook bij een pauze van vijf kwartier voordoen. Als het in een enkele situatie vervelend uitpakt, betekent dat volgens de rechter nog niet dat in het algemeen geldt dat het nieuwe rooster ouders dwingt om hun kinderen op school te laten overblijven. De rechter bepaalt dat in dit geval de basisschool op grond van artikel 45 Wet op het primair onderwijs een verplichte bijdrage voor het overblijven in rekening mag brengen.

Het vonnis bleek reden voor Kamervragen. De minister werd gevraagd wat hij ervan vindt dat er scholen zijn die in feite een continurooster hanteren, maar leerlingen vervolgens niet verplichten om tijdens de lunchpauze op school te blijven en daardoor een verplichte ouderbijdrage kunnen vragen. Ook werd gevraagd of de minister het wenselijk acht dat scholen met deze uitspraak van de rechter deze ‘constructie’ kunnen invoeren.

In reactie op de gestelde Kamervragen meldt de minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media dat hij de uitspraak respecteert. ‘De uitspraak ondersteunt de beleidslijn van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap’. Ingevolge artikel 45 van de Wet op het primair onderwijs moet een school zorgdragen voor een voorziening voor leerlingen om de middagpauze onder toezicht door te brengen, indien ouders hierom verzoeken. De kosten hiervan komen voor rekening van de ouders. Echter, als de oudergeleding heeft ingestemd met een verplichte aanwezigheid van leerlingen tijdens de pauze en de lunchpauze is aangemerkt als onderwijstijd, is er sprake van een continurooster en kan voor deze tijd geen verplichte geldelijke bijdrage van ouders worden gevraagd. In alle andere gevallen geldt dat ouders gehouden zijn de kosten van de tussenschoolse opvang te betalen als zij daar gebruik van maken. Dit is niet afhankelijk van de personen die de opvang verzorgen.

Volgens de minister is het volgens de regels niet mogelijk dat een school een verplichte ouderbijdrage vraagt wanneer leerlingen verplicht zijn om tijdens de lunchpauze op school te blijven. Het is aan de school (en oudergeleding) om te bepalen of leerlingen worden verplicht in de pauze op school te blijven en zodoende de pauze wordt meegeteld als onderwijstijd. In de onderwijswetgeving worden geen voorschriften gegeven voor de indeling van de onderwijstijd en de lengte van pauzetijden.

Uit dit antwoord zou afgeleid kunnen worden dat scholen op grond van de onderwijswetgeving vrijheid hebben in het bepalen van de lengte van pauzetijden. Echter, volgens de kantonrechter van de rechtbank Zeeland-West-Brabant is deze vrijheid niet onbegrensd. De rechter onderzocht immers of sprake is van een feitelijke verplichting ook al is op de betreffende school formeel geen sprake van een situatie waarin de leerlingen is voorgeschreven verplicht op school te lunchen en pauzeren.

Het is voorstelbaar dat ook zonder formele verplichte aanwezigheid van leerlingen tijdens de pauze in sommige situaties ouders wel feitelijk worden verplicht tot het laten overblijven van leerlingen op school. Uit het vonnis kan afgeleid worden dat zolang het rooster ouders ‘in algemene zin’ niet dwingt om hun kinderen op school te laten blijven, er geen sprake is van dwang. Is dat het geval wanneer het merendeel van de ouders keuzevrijheid hebben? Waar de grens ligt zal steeds afhangen van alle specifieke omstandigheden van het geval.

Het is onze ervaring dat scholen prudente beslissingen nemen over pauzetijden. Desalniettemin zou in een voorkomend geval toch aangenomen kunnen worden dat sprake is van een continurooster ook al is er geen formele verplichting op school te lunchen en pauzeren. Een rechter zou dan kunnen oordelen dat geen verplichte ouderbijdrage in rekening gebracht mag worden. Wij adviseren schoolbesturen dan ook om in de besluitvorming nadrukkelijk aandacht te hebben voor de keuzemogelijkheden van ouders en uiteraard zorg te dragen voor instemming van de oudergeleding van de medezeggenschapsraad voor de vaststelling van de onderwijstijd en de wijze waarop invulling wordt gegeven aan tussenschoolse opvang.