Levensbeschouwelijk burgerschapsonderwijs: ‘Diversiteit mag er juist zijn op een christelijke school’

Burgerschapsonderwijs kan voor veel scholen overkomen als een extra taak vanuit de overheid, maar Erik Renkema en Wolter Huttinga willen juist een ander perspectief bieden. Door te laten zien dat je vanuit je maatschappelijke opdracht al heel erg bezig bent met menswording, is de rol van levensbeschouwing juist een natuurlijk component in burgerschapsvorming. “Je visie op het christelijk geloof blijft niet bij die ene godsdienstles of het vieren van Kerst. Dit zit door heel de school verweven. Je leert kinderen samenleven vanuit hun waarden, naar elkaar luisteren, respecteren en je laat zien dat er diversiteit is geloof en samenleving.”

Volgens Huttinga wordt het voor scholen veel aantrekkelijker om burgerschapsonderwijs vanuit een levensbeschouwelijke visie te bekijken. “Burgerschap is juist iets wat vanuit jouw kern komt en beschrijft waar jij als school voor staat. Dat geef je de kinderen mee. Door er zo naar te kijken, maak je het gelijk veel leuker om ermee bezig te zijn.”

Huttinga legt tijdens de netwerkbijeenkomst een aantal reflecties tussen het christelijk geloof en burgerschap voor. “Kijk maar naar bepaalde dingen die Jezus zegt, zoals ‘mijn Koninkrijk is niet van deze wereld’. Door dergelijke uitspraken lijkt burgerschap meer hemels in plaats van aards. Maar Jezus zegt ook: ‘Wanneer je offers wilt brengen aan God, maar je hebt intussen ruzie met iemand, dan moet je het eerst goedmaken met die ander’. Daarin zie je de verbinding tussen hoe je je verhoudt tot God en je naasten, de ander of de wereld. Dan komt er een stukje aards én hemels burgerschap bij kijken. Daar zit zowel spanning als verbinding, en ik wil met voorbeelden laten zien dat men al vanaf het vroege christendom bezig was om het goede te doen in de maatschappij waarin ze leefden.”

Aansluitend hierbij verkent Renkema het concept levensbeschouwelijke burgerschapsvorming. Niet alleen de inhoud, maar ook de dilemma’s voor de praktijk. “Ik ga het concept verbinden met een aantal ontwikkelingen in Nederland op het gebied van religie in de samenleving en levensbeschouwing in het onderwijs. Je kunt daarbij denken aan pluralisering van de samenleving op het gebied van genderidentiteit en levensbeschouwing. Er zijn meer smaken. Je kunt dit heel negatief duiden, maar ik doe dat juist niet. Ik wil laten zien dat levensbeschouwelijk burgerschapsonderwijs juist hierbij kan aansluiten. Je waardeert diversiteit, omdat dit bijdraagt aan persoonsvorming van leerlingen en hun ontwikkeling. Je leert namelijk van kinderen die anders zijn dan jij.”

Daarbij komen ook dilemma’s of uitdagingen kijken. Want hoe geef je vorm aan deze diversiteit in de school? “Het gevolg van waardering van diversiteit is dat je bijvoorbeeld als leraar om moet leren gaan met het faciliteren van respectvol gesprek tussen leerlingen die voor- of tegen homoseksualiteit zijn. Ook kun je nadenken of je met kinderen naast het Scheppingsverhaal ook de evolutietheorie aan de orde stelt. Op deze manier worden kinderen niet alleen in aanraking gebracht met diversiteit in hun klas of samenleving, maar ook in bronnen. Je kunt volop inzetten op Bijbelverhalen voor alle (ook niet-religieuze) kinderen en daarnaast gebruikmaken van andere (zingevings)bronnen. Diversiteit in levensovertuiging mag er juist zijn op een christelijke school, want vanuit je basis werk je aan het leren samenleven”, vertelt Renkema.

Wat Huttinga opvalt in zijn werk met een scholengroep in de regio Groningen, is dat oefenen in burgerschap even ingewikkeld als simpel is. “Wat ik in gesprekken met docenten merk, is dat ze jongeren willen leren om het respectvol met elkaar oneens te zijn. Oftewel, respectvol discussiëren en leerlingen uit hun bubbel halen wanneer zij vinden dat iets anders ‘stom’ is. Want wat voor hen de waarheid is, is niet de waarheid voor een ander. Daarom is het van belang dat je als leerkracht ontmoetingen creëert tussen jongeren met verschillende visies en hen gesprekken laat voeren. Zo zien ze van elkaar dat ze geen monsters zijn. Het zit vaak in de kleine dingen die je zelf kunt faciliteren.”

Daar ligt volgens Renkema een schone taak voor leerkrachten: er moet hoog worden ingezet in de opleidingen voor aankomende leerkrachten en docenten om burgerschap goed tussen de oren te krijgen. Want: “Elkaar respecteren is keihard werken, zeker met de verschillen in de samenleving die ook jouw school binnenkomen. Vanuit de visie op levensbeschouwelijke burgerschapsvorming dienen leerlingen in aanraking gebracht te worden met verschillende visies op het leven. Ik wil schooldirecteuren dan ook op het hart drukken om ouders mee te geven dat hun kinderen op school meerdere visies horen naast hetgeen ze thuis meekrijgen. En voor leraren zijn hier genoeg bronnen om mee om te gaan, zoals de publicatie Een wereld vol kleuren.”

Wil jij ook meer weten hoe jij op jouw school kunt werken aan levensbeschouwelijk burgerschapsonderwijs? En hoe je dit vanuit je eigen christelijk of katholieke traditie kunt oppakken? Je bent van harte welkom om geïnspireerd te raken én met elkaar in gesprek te gaan tijdens de netwerkbijeenkomst van 9 juni 2023.

Vorig najaar verscheen het whitepaper Levensbeschouwelijk burgerschapsonderwijs: werken aan burgerschap vanuit identiteit en pedagogische bedoeling. Verus wil jou aan de hand van praktijkvoorbeelden laten zien hoe levensbeschouwelijk burgerschapsonderwijs kan helpen om de opdracht tot burgerschapsvorming tot een krachtig verhaal van jouw school of stichting te ontwikkelen.