‘Leerlingen worden de hele tijd met elkaar vergeleken en dit bevordert niet het tot bloei komen van hun talenten’

Een te grote vraag voor snelle oplossingen, zo bleek niet geheel onverwacht. Maar het gevoel dat er verandering nodig is, werd breed gedeeld. Zolang een ‘hogere’ opleiding tot meer inkomen, status of macht leidt, worden jongeren gepusht richting een zo hoog mogelijke opleiding in plaats van te kiezen voor een misschien meer bij hen passende praktische opleiding.

Voor het rondetafelgesprek nodigden de organisatoren, Verus, Nivoz en Sardes, betrokken vertegenwoordigers uit van een brede groep organisaties in en om het onderwijs: Praktijkschool De Poort uit Den Haag, PCBO Amersfoort, het Cals College uit Nieuwegein, het Vathorst college uit Amersfoort, Hogeschool Utrecht, de VO- en MBO-raad, Ouders&Onderwijs, de Reformatorische Oudervereniging, de AOB en Kamerleden van PvdA en CDA. Het gesprek stond onder leiding van directrice Heleen Versteegen van Sardes. Verus-voorzitter Berend Kamphuis trapte af met een persoonlijk verhaal over zijn moeder, die in de jaren 50 profiteerde van de mogelijkheden die de meritocratische maatschappij haar in die tijd bood en over de generatie van zijn kinderen die nu te maken heeft met de negatieve kanten van de meritocratie. “Hoe kunnen we, als geestverwanten, werken aan nieuwe praktijken, waarmee we ons bevrijden van het juk dat we zelf hebben laten ontstaan?” was zijn vraag aan de aanwezigen.

Eddie Denessen, hoogleraar Sociaal-culturele achtergronden en differentiatie in het onderwijs en universitair hoofddocent Orthopedagogiek, sprak over het toenemende ongemak dat we voelen bij (kansen)ongelijkheid op basis van opleidingsniveau. Ook taal, zoals spreken over laag- en hoogopgeleiden en excellente en talentvolle leerlingen, brengt inmiddels ongemak met zich mee. Dat geldt ook voor gedrag, veelal veroorzaakt door opwaartse druk: bijvoorbeeld ouders die koste wat kost het hoogst haalbare voor een kind willen en stress en statuszucht bij leerlingen en studenten.

Denessen stelde dat veel voorstellen die worden gedaan, zoals het spreken over theoretisch en praktisch geschoolden, of bijvoorbeeld ‘vmbo en mbo waar je trots op bent’ vooral retoriek zijn. Zolang er in het onderwijssysteem sprake is van opwaartse druk en een ‘hogere’ opleiding tot meer inkomen, status, of macht leidt, helpt dit soort taal niet en worden jongeren gepusht richting een zo hoog mogelijke opleiding in plaats van te kiezen voor een misschien meer bij hen passende praktische opleiding. Hoe pakken we het probleem wel bij de wortel aan en gaan we op weg gaan naar een systeem van gelijkwaardigheid waarbij niet meer sprake is van een ladder, maar van een ‘waaier’?

In het gesprek dat hierop volgde passeerden verschillende perspectieven de revue. Opgemerkt werd bijvoorbeeld dat je onderwijs niet kunt isoleren van de maatschappij. Maar onderwijs heeft wel een eigen verantwoordelijkheid. En: naast mooie vergezichten zijn er concrete haalbare stappen nodig.

Verschillende van die stappen die in het gesprek werden genoemd, draaien om het organiseren van ontmoeting. Bijvoorbeeld van verschillende groepen leerlingen in een brede middelbare school waarin vmbo tot en met gymnasium samen komen en leerlingen samen leren. De businesscase voor een brede school is nu nog ongunstig, dat zou moeten veranderen. Een andere vorm van ontmoeting wordt georganiseerd op opleidingen voor een bepaalde sector, zoals de Politieacademie, waar studenten van verschillende niveaus bij elkaar zitten en er een gedeelde trots heerst rondom de sector waarvoor ze worden opgeleid. Dit zou als voorbeeld kunnen dienen voor andere sectoren. Ontmoeting moet ook gecreëerd worden in het debat over een wenselijke richting: niet alleen praten over mensen die de meritocratie aan den lijve ondervinden, maar juist ook mét hen.

Er was ook aandacht voor de vraag of we leerlingen wel bieden wat ze nodig hebben. Ze worden nu permanent met elkaar vergeleken. Moeten we hen, passend bij wat ze aankunnen, niet meer zelf vragen wat ze nodig denken te hebben? Er zijn al schoolconcepten die met dit idee werken terwijl er ook andere manieren zijn om de leerlingenbetrokkenheid te vergroten, zoals leerlingenconferenties en leerling-ambassadeurs. Schoolconcepten moeten wel altijd in de eigen context bekeken worden en voor een succesvolle invoering is vaak veel geduld en uithoudingsvermogen nodig.

Deze en andere suggesties bepaalden de aanwezigen bij het systeem waarin het onderwijs opereert. Is het voldoende om binnen dat systeem veranderingen door te voeren, of moet het systeem op de schop? Of zal het systeem vanzelf veranderen, wanneer scholen het anders aanpakken?

Dé oplossing kwam nog niet op tafel, maar er waren wel bouwstenen die verder verkend kunnen worden. De ontmoeting tussen de aanwezige organisaties die deels verschillende belangen vertegenwoordigen maakte ook duidelijk dat alle aanwezigen de analyse delen en vinden dat verandering nodig is.

Het rondetafelgesprek werd door Verus in samenwerking met Nivoz en Sardes georganiseerd in het kader van hun gezamenlijke initiatief Solitair of Solidair? Met dat initiatief agenderen zij de schaduwzijde van het meritocratisch ideaal, waarin succes een keuze is, ‘verdienste’ smal wordt opgevat en wie zijn kansen niet pakt, of de boot mist het verwijt dreigt te krijgen dat hij dat aan zichzelf te wijten heeft. Eerder organiseerden we gezamenlijk een conferentie in Rotterdam en het webinar ‘Hoe hoger hoe beter?’ met Marilse Eerkens.

Heb jij een concreet idee, of voorbeeld uit de praktijk dat bijdraagt aan minder opwaartse druk in het onderwijs, of aan meer gelijkwaardigheid? Wil je een andere gedachte rond meritocratie en onderwijs met ons delen, of wil je op de hoogte gehouden worden van komende activiteiten rond dit thema, neem dan contact op met Monica Neomagus of Robbert Jan de Vries. Je kunt ook lid worden van de LinkedIngroep Solitair of Solidair? In de groep delen we met enige regelmaat artikelen, uitzendingen, bijeenkomsten, of andere interessante informatie gerelateerd aan het meritocratisch maatschappijmodel. Je kunt de LinkedIngroep hier vinden.