‘Je mag onderwijs vanuit vrijheid vormgeven, maar hoe zorg je dat je school een echte bouwplaats is?’

Berend Kamphuis: ‘’De Onderwijsraad is al zo’n honderd jaar een gezaghebbend adviesorgaan sinds de vrijheid van onderwijs in de Grondwet is opgenomen. Ze is ingesteld als hoeder van de vrijheid van onderwijs. Met de huidige politiek-maatschappelijke discussie is het mooi dat de Onderwijsraad duidelijk maakt dat dit Grondwetsartikel doordacht in elkaar steekt en zich bewezen heeft als een beproefd en vitaal grondrecht. Daarnaast laat de Onderwijsraad zien dat de vrijheid van onderwijs in deze tijd kostbaar is en een belangrijke bouwsteen is voor onze democratische rechtsstaat. Ze draagt bij aan de pluriformiteit van onze samenleving doordat scholen vanuit eigen visie en waarden werken, rechten van ouders en leerlingen worden gewaarborgd, en het onderwijs draagt volgens de Onderwijsraad bij aan actief burgerschap van onderop. Wat ik ook waardevol vind, is dat de Raad probeert rust te brengen in de maatschappelijke discussie. Dit doet zij door de waarde van het artikel rustig uit te leggen. Op onderwerpen als segregatie en acceptatieplicht die de afgelopen jaren veel aandacht kregen, zegt de Raad: De instrumenten die de overheid heeft om eventuele misstanden tegen te gaan, zijn al voor handen. Daar hoeft de Grondwet niet voor aangepast te worden.’’

Mark Buck: ‘‘Het is inderdaad waar dat de vrijheid van onderwijs in de afgelopen jaren steeds weer onderwerp van discussie is. Onze leden worden ook bevraagd op wat de vrijheid van onderwijs betekent in deze tijd. De Onderwijsraad schrijft ook in het advies dat er misbruik wordt gemaakt van vrijheid van onderwijs door het als argument te gebruiken voor de oorzaak van problemen als segregatie in het onderwijs. Er wordt nogal weleens gezegd: ‘Dat krijg je met al die verschillende denominaties.’ Terwijl juist ook in het advies van de Onderwijsraad blijkt dat er minder segregatie is op katholieke en christelijke scholen. Daarnaast is Verus vanzelfsprekend zeer bezig met dit thema. We voeren al veel gesprekken over het belang van de vrijheid voor onderwijs en dit advies is voor ons een steun in de rug. De Onderwijsraad benadrukt namelijk dat de vrijheid van onderwijs van essentieel belang is en bijdraagt aan onze democratie.’’

Mark Buck: ‘’Het maakt onze scholen bewuster van wat de vrijheid van onderwijs betekent, maar het benadrukt ook dat het werk niet af is. Daarom hebben we ook in onze reactie op de Onderwijsraad gewezen op ‘De school als bouwplaats’ van Erik Borgman. Want uiteindelijk is jouw school de bouwplaats voor de toekomst van leerlingen. De vraag die je als school moet stellen, met dit advies in de hand, is: hoe draag je bij aan een school als bouwplaats voor de samenleving? De Onderwijsraad schrijft in het advies dat er grenzen zijn aan onderwijsvrijheid, maar dat er met de bestaande regelgeving waar je je aan moet houden geen nieuwe wetten nodig zijn. Het verdient daarom wel een aanbeveling om als school goed te praten over welke vragen dit advies oproept in je eigen school. Je mag onderwijs vanuit vrijheid vormgeven en je draagt bij aan de ontwikkeling van kinderen, maar hoe zorg je nu echt dat je school een bouwplaats is?

Berend Kamphuis: ‘’Op de korte termijn zal er niet zoveel veranderen. Het advies gaat eerst naar het kabinet en de Staten-Generaal. Maar ik denk dat er wel voor onze scholen een appel ligt op het punt van het burgerschapsonderwijs. De Onderwijsraad zegt namelijk dat het burgerschapsonderwijs wellicht nog zwaarder moet worden aangezet dat nu in de aangescherpte burgerschapswet al gebeurt. Het is volgens de Raad heel belangrijk dat kennis van de democratische rechtsstaat nadrukkelijk op school aan de orde komt. Hier ligt dan ook een kans voor onze scholen om te laten zien wat zij al doen in de school vanuit hun eigen waarden, idealen en levensbeschouwelijke inspiratie.

Wel heb ik een hierop een kritische kanttekening: het lijkt in het advies te draaien om de zogenaamde gemeenschappelijke kern die elke school moet doen. En wat de school zelf belangrijk vindt en hoe men in de school tegen burgerschap aankijkt, mag hier aan toegevoegd en aangevuld worden, zo zegt de Raad. Dat vind ik problematisch, want vrijheid van onderwijs is geen vrijheid die je steeds weer opnieuw gegund wordt. Het is fundamenteel en een kern van onze democratische rechtsstaat. Die vrijheid was er al en is er nog steeds. Daarnaast wordt in het rapport ook gesproken over de democratische rechtsstaat alsof het zelfstandig kan bestaan. Maar wat er in de scholen gebeurt - los van welke wet dan ook - in het ontdekken van verschillen, het ervaren van empathie, het oefenen van inlevingsvermogen, de confrontatie met andere opvattingen en tolerantie, is van vitaal belang voor de democratische rechtsstaat. Juist omdat het vanuit eigen idealen en waarden gebeurt, zonder bevel van keizer Augustus. Dat mis ik in het rapport. Die twee hebben elkaar nodig. Wil de democratische rechtsstaat werken, dan heeft het voeding vanuit de scholen nodig, die juist niet het resultaat is van een wet, maar op eigen kracht plaatsvindt.’’

Mark Buck: ‘’We moeten onderwijsvrijheid omarmen, maar het is ook niet voor niets dat dit onderwerp het punt van discussie is. Dit komt vooral door de incidentenpolitiek waarbij vrijheid van onderwijs als schuldige wordt aangewezen. Daarom is het belangrijk om op school het gesprek over onderwijsvrijheid aan te gaan en het grote goed en de waarde ervan in te zien. En om vanuit je zelfbewustzijn na te denken over hoe jij als school die vrijheid invult en daarmee bijdraagt aan een pluriforme samenleving. Met dit advies van de Onderwijsraad en het boek van Erik Borgman in de hand, heb je daarvoor een goede basis.’’

Berend Kamphuis: ‘’De discussie van de afgelopen jaren leert ons dat het gesprek over vrijheid van onderwijs in onze kringen scherper en indringender gevoerd kan worden. We moeten laten zien dat we die vrijheid waard zijn. Op het gebied van burgerschap liggen enorme mogelijkheden. Onze scholen komen van oorsprong voort uit kerkelijke en (andere) burgerbewegingen. Nu zijn we op het moment aangekomen dat Den Haag burgerschap hoger op de agenda heeft staan. Er ligt een opgave én kans waarin onze scholen laten zien dat ze weten wat ze willen en nog meer laten zien wat ze al doen.’’

Berend Kamphuis: ‘’We hebben nu al een heel breed burgerschapsaanbod met trainingen, scholingen en bijvoorbeeld een scan. Ook hebben we een tal van mensen in huis die heel veel van burgerschapsvorming af weten en dit gemotiveerd zijn om er samen met onze scholen mee aan de slag te gaan. Dat aanbod ligt er al, dus ik zou het heel mooi vinden als we samen dit thema kunnen oppakken en laten zien: we zijn de vrijheid waard en we maken er gezamenlijk iets moois van.’’

Mark Buck: ‘Ook zijn we naar aanleiding van het boek van Erik Borgman al veel in gesprek met onze regionale netwerken en ledencommissies over wat vrijheid van onderwijs voor onze scholen betekent. Dit advies is extra ondersteuning daarbij. Eveneens is het in de Wetenschappelijke Raad en met onze adviseurs besproken. Daarnaast denken onze identiteitsadviseurs en adviseurs Geïnspireerd Goed Onderwijs graag mee met onze scholen over hoe zij vrijheid voor onderwijs kunnen invullen.’’