Op het vertrouwde podium van Spant! begonnen we met een gesprek tussen dagvoorzitter Rinke Verkerk en hoogleraar Gabriël Anthonio. In het gesprek geeft hij aan hoe hij momenten van tegenslag of verdriet, onder meer vanwege de inclusie rondom zijn zoon met autisme, weet te kantelen naar positieve opstand. Daarna ging Anthonio verder met zijn visie op persoonlijk leiderschap en inclusiviteit in het onderwijs.
‘’Inclusiviteit is een breder thema dan enkel dat iedereen erbij moet horen. Het gaat om de verschillen onderling, maar ook over de overeenkomsten die we met elkaar hebben’’, zegt hij. Hij geeft aan dat we soms uit het contact zijn en als we willen werken aan een veilige, open school waar mensen hun reis kunnen vervolgen, moeten we juist met elkaar in contact komen en blijven. Maar dit gaat niet altijd gemakkelijk, er zijn ook situaties waarin het kan schuren. Bijvoorbeeld als het op identiteitsgebonden scholen gaat om ontmoeting met mensen die anti-religie zijn of mensen met een andere sub-religie.''
Niet in contact
Hij vervolgt zijn verhaal met een persoonlijke kant. ‘’Mensen met een beperking, zoals mijn zoon, hebben veel kwaliteiten en horen er ook bij. Op een dag ging ik met mijn zoon wandelen en liep hij op een gegeven moment achterstevoren. Ik dacht: doe normaal, we gaan dat niet doen’, vertelt hij. Hij gaf aan dat hij probeerde bij te sturen, om te zorgen dat hij mee bleef doen en aangesloten bleef. ‘’Dat doen we in organisaties ook’’, merkt hij op. Toen Anthonio met zijn zoon thuiskwam, merkte hij dat er nog opgerolde sokjes in de laarsjes van zijn zoon zaten. In plaats van dat zijn zoon bewust achterstevoren liep, liep hij op zijn hielen omdat hij pijn had. ‘’Ik dacht: wie is er nou niet in contact? Ikzelf. En wat heeft hij veel geduld met mij.’’
De levensles die Anthonio heeft geleerd is dat je wel je eigen overtuigingen, normen en waarden hebt, maar de vergissing erin zit dat je deze op anderen projecteert en zo je eigen waarnemingsvermogen verdicht. Hierdoor kan het appel van de ander niet meer worden gezien of gehoord. ‘’Ben je bereid af te dalen naar waar het schuurt met een ander? Zonder meningen en vooroordelen, maar door te luisteren, voelen en kijken naar waar de schoen wringt om daarna samen de reis te vervolgen?’’ vraagt hij zich af.
Het begint met het leggen van contact met waardering voor de ander, de vreemdeling. En daarbij naar de ander toe te bewegen, in ontmoeting van aangezicht tot aangezicht. ‘’Soms moeten we uit onze comfortzone om elkaar echt te ontmoeten. De plaats van moeite is óók de plaats van de hoop.’’
Lucelle Comvalius
Docent Lucelle Comvalius hield een krachtig en persoonlijk verhaal over veelkleurigheid in het onderwijs waarin ze onderwijsbestuurders oproept om veelkleurigheid te omarmen. ‘’Waarom? In een gemêleerd team kijkt iedereen vanuit een andere invalshoek naar een bepaald vraagstuk. Dat brengt mooie oplossingen met zich mee. We hebben vaak gezien dat teams met verschillende mensen hele goede resultaten boeken’’, vertelt Comvalius.
Ze vervolgt: ‘’Als we zeggen dat de school een mini-samenleving is waar leerlingen oefenen om samen te leven, dan moeten we ook deze kans pakken. Ik heb een droom: veelkleurigheid een plek geven en vérder kijken dan kleur. Het gaat om bewustwording. We hebben een gemêleerd publiek en het mag niet zo zijn dat je op een lerarenopleiding mag kiezen om les te krijgen over veelkleurigheid. Dat moet verplicht zijn.’’
Het gaat ook om veelkleurigheid in het lerarenbestand en management, zegt ze. Dat ook vanuit die hoek veelkleurige adviezen worden gegeven, en collega’s elkaars verhaal kennen. En nog een eye-opener: zorg voor lesmateriaal dat veelkleurig is, zodat alle kinderen zich hierin herkennen. “En het gaan dan niet alleen om zwart of wit, maar ook de keuze voor een partner van hetzelfde geslacht of doordat er uitdagingen zijn in het leven als je in een rolstoel ziet. Geniet van het kleurenpalet dat uw school rijk is.’’
Iliass el Hadioui
Socioloog Iliass el Hadioui ging in gesprek over inclusie en kansenongelijkheid. Hij geeft aan dat we in vloeibare tijden leven, waar we telkens weer grip verliezen omdat de vaste ondergrond die ons vertrouwen geeft waterig of modderiger wordt. Op die momenten zijn we als mensen geneigd om op zoek te gaan naar nieuwe, vaste ondergrond.
Dat hebben we ook het afgelopen jaar gezien tijdens de coronapandemie. ‘’We moesten switchen van fysiek lesgeven naar digitaal. In het begin vroegen we ons af: hebben we nog steeds grip of dreigen we deze te verliezen? Gelukkig hebben we dat op een gegeven moment gekregen en vervolgens moesten we het afgelopen jaar telkens wisselen tussen fysiek, hybride en digitaal lesgeven. We zijn voortdurend op zoek naar grip op de minisamenleving van de school.’’
Matheus-effect
El Hadioui noemt het omgaan met de groeiende verschillen, die zichtbaar worden als leerlingen terugkomen op school, de grote uitdaging voor de komende periode. Hij verwijst naar het Matheus-effect. Hiermee wordt bedoeld dat diegenen die al veel hebben, meer zullen krijgen en diegenen die weinig hebben, minder zullen krijgen. Dat is waar kansenongelijkheid om de hoek komt kijken.
Want waar sommige kinderen tijdens de coronapandemie een goede ‘significant other’ aan de zijlijn hadden staan ter ondersteuning, is dat niet in alle gevallen zo. ‘’Bij sommige kinderen, met name uit gezinnen met een lagere sociaaleconomische status, stond er geen ‘significant other’ langs de lijn. Wat gebeurt er op zo’n moment? Het kind gaat erkenning zoeken en navigeren naar andere leerlingen of de docent, of geeft het op. De school is een mini-samenleving en een belangrijke ontmoetingsplek, waar ze ook het geloof in eigen kunnen – self efficacy- ontwikkelen.’’
El Hadioui benadrukt dat we niet ons enkel druk moeten maken om de kortetermijn-effecten van de coronapandemie, maar juist om de structurele effecten bij kinderen die langdurig niemand langs de zijlijn hebben staan. ‘Kinderen uit lagere sociaaleconomische lagen zijn afhankelijker van de docent om tot leren te komen en om geloof in eigen kunnen te ontwikkelen. De signalen die docenten op school zien bij deze leerlingen zijn demotivatie, afhaken, onzekerheid en fatalisme. Om grip te krijgen en handelingsbekwaamheid te ontwikkelen is nodig dat docenten als team leren, en hierin teacher collective-efficacy ontwikkelen – geloof dat we het samen kunnen. ’’En dat vraagt dat docenten, leerkrachten fysiek samen kunnen komen en samen zoeken naar grip.”
Het ochtendprogramma van VERUS 2021 werd afgesloten met een oproep van Maurice Knijnenburg, voorzitter van de Nationale Jeugdraad, over het belang om jongeren te betrekken bij de keuzes van vandaag de dag. De middag startte met een prachtig lied van Lakhsmi en een oefening voor inclusie in de tijd door Jan van de Venis, Waarnemend Ombudspersoon Toekomstige Generaties. Vervolgens ging presentator Tijs van den Brink in drie prikkelende rondetafelgesprekken met Verusleden in op de drie velden van inclusiviteit die in de ochtend aan de orde kwamen. Hoe kun je werken aan inclusiviteit in de onderwijspraktijk? Na het slotgesprek tussen Rinke Verkerk en de voorzitter van Verus Berend Kamphuis, werd de dag afgesloten met de droom van Harcourt Klinefelter, de voormalig perschef van Martin Luther King.
Wil je graag (gedeeltes van) VERUS 2021 terugkijken? Dat kan hieronder.
Bekijk hier het middagprogramma met onder meer de rondetafelgesprekken met Verusleden terug.
Eerder is er ook al een podcast met Gabriël Anthonio gepubliceerd waarin we met hem ingaan op inclusiviteit en vrijheid van onderwijs. Benieuwd? Luister hier.
