Helft van scholen aan nieuwbouw of renovatie toe: wat zijn de gevolgen?

De PO-Raad heeft onlangs met meer dan 20 organisaties, waaronder Bouwend Nederland, de VNG en de VO-raad, een manifest opgesteld met een dringende oproep aan het kabinet om jaarlijks 730 miljoen euro extra te investeren en een gezamenlijk plan voor alle verouderde scholen op te stellen. Hiermee hoopt zij het kabinet te overtuigen om gezonde, goede en duurzame schoolgebouwen tot beleidsprioriteit te maken. Uit de sectorrapportage van de PO-Raad blijkt dat een gemiddeld schoolgebouw 41 jaar oud is en pas na 75 jaar wordt vervangen.

Wat zijn de gevolgen van een verouderd schoolgebouw?

• De gebouwen zijn vaak gericht op klassikaal onderwijs en niet geschikt voor nieuwe onderwijsconcepten
• De gebouwen zijn niet ingericht op passend en inclusief onderwijs
• Een slecht binnenklimaat leidt tot verminderde leerprestaties bij leerlingen en hoger ziekteverzuim bij leerlingen en leerkrachten
• Toenemende onderhouds- en exploitatielasten
• De gebouwen zijn niet geschikt voor de vorming van IKC’s
• Hoge energielasten
• Gebouwen voldoen niet aan de klimaatdoelstellingen

Partijen schuiven de verantwoordelijkheden op elkaar af. Zowel schoolbesturen als gemeenten krijgen middelen van het Rijk voor schoolgebouwen. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor nieuwbouw en uitbreiding, tijdelijke huisvesting en gymlokalen. Schoolbesturen zijn verantwoordelijk voor de exploitatie, het onderhoud en aanpassingen van het schoolgebouw. Voor schoolbesturen in het po geldt bovendien een investeringsverbod, wat een belemmering is om grote investeringen te doen. Wat mag wel en wat mag niet gezien het investeringsverbod? En waarvoor is het schoolbestuur verantwoordelijk en waarvoor de gemeente? Wie verantwoordelijk is voor tussentijdse kwaliteitsverbetering, bijvoorbeeld om te voldoen aan eisen van de tijd, is niet belegd. Daardoor is de bekostiging ook niet geregeld.

Het Rijk heeft de afgelopen jaren te weinig geïnvesteerd in onderwijshuisvesting. Onderzoek van McKinsey laat zien dat de bekostiging van onderwijshuisvesting ontoereikend is en dat sprake is van een flinke onderinvestering. Sinds de invoering van de lumpsum-financiering in 2006 zijn de uitgaven in het onderwijs nauwelijks toegenomen, maar voornamelijk verschoven. Met betrekking tot de uitgaven aan onderwijshuisvesting geven gemeenten nog een vergelijkbaar bedrag uit als in 2009, maar door hogere eisen en gestegen bouwkosten kan met dit bedrag minder worden gebouwd. Schoolbesturen geven gemiddeld 15% meer uit aan onderwijshuisvesting dan wat zij ontvangen van het Rijk.

Nieuwbouw komt pas aan de orde als een gebouw technisch gezien niet meer voldoet. Zo ver komt het vaak niet, omdat een schoolbestuur verplicht is het schoolgebouw in stand te houden.

Het ministerie van OCW bereidt een wetswijziging voor op het gebied van onderwijshuisvesting. Het doel van de wetswijziging is de verantwoordelijkheidsverhouding tussen de gemeenten en schoolbesturen te verhelderen en de samenwerking te verbeteren. Het wetsvoorstel behelst de volgende wijzigingen:

• Gemeenten worden verplicht om een integraal huisvestingsplan (IHP) voor een periode van vier jaar vast te stellen en schoolbesturen worden verplicht een meerjarenonderhoudsplan (MJOP) te maken.
• Het begrip renovatie wordt in de wet toegevoegd aan de voorzieningen in de huisvesting waar de gemeente voor verantwoordelijk is. De optie om een schoolgebouw te renoveren wordt als volwaardig alternatief voor nieuwbouw aangemerkt.
• Het investeringsverbod voor schoolbesturen wordt in het primair onderwijs in beginsel opgeheven.

Op 1 december 2022 wordt in de Tweede Kamer gedebatteerd over dit wetsvoorstel.

Schoolbesturen kunnen alvast inspelen op komende wetgeving. Zij kunnen in overleg met de gemeenten al een integraal huisvestingsplan (IHP) opstellen. Daarnaast is het raadzaam alvast een meerjarenonderhoudsplan (MJOP) op te stellen. Zo wordt een gezamenlijke visie op onderwijshuisvesting ontwikkeld. Daarbij is het belangrijk om de kwaliteit en duurzaamheid van de huidige schoolgebouwen in kaart te brengen. Als er wordt gekozen voor nieuwbouw kiezen schoolbesturen minimaal voor energieneutrale gebouwen (ENG) en Nul op de Meter (NOM) met een gezond binnenklimaat.

Een IHP helpt gemeenten en schoolbesturen om meerjarenplannen op te stellen en afspraken te maken over huisvesting. IHP’s hebben echter geen juridische status. Partijen kunnen er dus geen zekerheid aan ontlenen. Ook politieke ontwikkelingen in een gemeente kunnen een IHP doorkruisen.

Neem dan contact op met de juridische helpdesk van Verus. Wij zijn bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 9.00 tot 15.00 uur op telefoonnummer 0348 74 44 60 of via [email protected].