De prestatiemaatschappij: ‘Wat als dit probleem niet in de categorie maakbaarheid valt?’

Samen met deelnemers van binnen en buiten het onderwijs onderzoekt en reflecteert hij op de prestatiemaatschappij, hoe we vanuit levensbeschouwelijke en filosofische perspectieven naar het goede leven kijken en wat onze individuele rol hierin is.

“Al sinds mijn studententijd weet ik mij bewust onderdeel van deze prestatiemaatschappij. Ik zit er dus zelf midden in en daardoor ontstond ook mijn drang om hier onderzoek naar te doen. Ik noem het zelf een persoonlijk-intellectuele zoektocht. Wat vind ik eigenlijk van het goede leven? En wat draagt de prestatiemaatschappij bij aan onze samenleving? Hoe kunnen we dit anders vormgeven? Als we onze samenleving of onze kijk op het goede leven opnieuw willen inrichten, dan helpen levensbeschouwelijke en filosofische visies om hier andere woorden voor te vinden.”

“Het begint al met het gevoel dat je bijna overal struikelt over termen als kwalificatie. Het is lastig binnen scholen en onderwijsinstellingen om vakken die niets met kwalificatie te maken hebben, een plek te geven in het lesprogramma. Maar kijk bijvoorbeeld ook naar vacatureteksten wanneer je een nieuwe baan zoekt. Er staat overal puntsgewijs opgesomd wat er van je verwacht wordt, aan welke kwalificaties je moet voldoen. Je ziet veelal teksten met de vraag of je vol voor je werk gaat, gepassioneerd bent of impact wil maken. Dit is taal die een natuurlijke prestatiedrive opjaagt. Nergens vind je een vacaturetekst met: wil je gewoon werken zodat je je gezin kunt onderhouden? En dan nog een laatste voorbeeld: aan ons prestatiedenken is perfectionisme gekoppeld. Als iets niet perfect gaat, geven we er een review aan. Dit geldt voor een aankoop in een online winkel tot aan de kerkdienst bij jou in de buurt. Als deze dienst niet naar wens is verlopen, leggen we de lat hoger dat het beter moet.”

“We pakken verschillende elementen bij de kop. Zo gaan we in het eerste college dromen over een ontspannen samenleving. Hoe zou die er dan uitzien? We gaan met elkaar een samenhangende probleemanalyse maken over de huidige, overspannen samenleving. De één zal zijn eigen levensloop als oorzaak aanwijzen, de ander wijst naar de overheid of social media. We ontdekken met elkaar dat het tekortschiet om enkel de overheid te vragen om aan wat knoppen te draaien. Wat als het een vraagstuk is wat niet van de categorie maakbaarheid is? Dan hebben we eigenlijk alleen de probleemdiagnose en de andere perspectieven op goed (samen)leven. Hoe gaan we er dan mee om?

Eveneens gaan we het in twee colleges hebben over rust. We gaan gezamenlijk op zoek naar denkkaders die ons de volgende vragen helpen beantwoorden: welke beelden van rust hebben we? Is dat een pauze tussen allerlei verplichtingen door, bijvoorbeeld in je schooldag? Betekent rust dat je niets moet doen? Of zijn er ook andere vormen van rust, zoals beweging, focus of geconcentreerd werken? We gaan op zoek naar wat onder rust verstaan en daarbij leg ik ook rijkere beelden van rust voor. Zo reflecteer ik ook op de betekenis van werktijd. Alles zit in uren ingedeeld en elk uur moet positief worden ingevuld. Zit het even niet mee en lijkt je dag niet te verlopen zoals gepland, dan wordt het een stoorzender. Maar moet werktijd ook niet lege tijd kennen? We gaan op zoek naar frames om naar een werkdag of lesdag te kijken, en daarin rust in te bouwen.”

“Ik ga niet alleen hoorcolleges geven. Vanuit de teksten die we samen lezen, leggen we de verbinding met je eigen professionele vraagstukken. De deelnemers zijn niet enkel uit het onderwijsveld, maar komen wellicht ook uit de zorg, het bedrijfsleven en de ICT. Het kan bijvoorbeeld dat je als schooldirecteur met de volgende vragen zit: hoe geef ik vorm aan rust in mijn les- of schooldag? Zijn de marges echt zo krap in het onderwijs dat er geen ruimte voor eigen invulling is? Daarbij zou ik op mijn beurt dan weer vier concepten van rust willen ontdekken: rust als bevrijding van hetgeen dat moet, rust als bezinning, rust als beweging en rust als bestemming. Als je kijkt naar rust als beweging, is die lunchwandeling die je met een collega doet een mooi voorbeeld. Of rust als bezinning: met je handen bezig zijn is ook even uit je hoofd komen en brengt je mentaal tot rust. Deze vier concepten helpen je anders naar je werkdag te kijken. Ook ben ik wel benieuwd naar als je een teamdag of retraite met collega’s plant, hoe denk je dan na over tijdsindeling? Ga je flink met strategie en visie aan de slag, of plan je ook lege tijd in waar je op zoek gaat naar inspiratie. Dit soort vragen wil ik wel graag op tafel leggen.”

“Als we ons leven anders willen vormgeven, moeten we uit de bestaande kaders durven stappen en nieuwe ruimte en rust creëren. We hebben impliciete beelden over presteren, vooruitgang en het belang van succes. Om de praktijk te veranderen, moeten we er ook achter komen welke waarden daaronder liggen. Die vind je alleen maar door met elkaar in alle rust te reflecteren. Filosofie is niet de route, maar wel een sleutel om een weg naar nieuwe ideeën te vinden. Voor schoolleiders en docenten is het extra interessant om aan te haken bij deze colleges, omdat de school een van de strijdtonelen van de meritocratie is. De knelling wordt hier het heftigst ervaren. Je krijgt gelegenheid om de patronen van onze samenleving en de beelden die heersen beter te begrijpen. Je maakt vanuit je school de stap naar de samenleving en leert nadenken over de maatschappij. Daarna kun je ook zelf weer de beweging terug de school in maken. Welke alternatieve beelden neem ik mee terug? Welke manieren van ontspannen leven zorgen ervoor dat je niet alleen naar kwalificatie kijkt, maar ook naar persoonlijke vorming en socialisatie? En hoe behandelen we elkaar als gelijken, in plaats van concurrenten?

Het mooie van deze collegereeks is dat we dit radicaal als een existentieel vraagstuk benaderen. Het gaat niet over instrumentele vaardigheden of oplossingen, die we er al gauw bij halen als we kwesties willen oplossen. Kijken naar het goede leven heeft met levensgevoel te maken, daarom heb je een heel ander gesprek te voeren. We gaan anders denken en reflecteren op onszelf, om de stap voorbij de zelfhulpliteratuur en maakbaarheid te zetten.”

Interesse in de avondcolleges, die op 3 en 24 april, 22 mei en 5 juni plaatsvinden? Je kunt je inschrijven tot en met 20 maart! In principe is iedereen welkom: of je nu een startende docent bent of al als schoolleider of bestuurder op je vierde school werkt. Ander voordeel: er zijn dus ook professionals uit andere sectoren dan onderwijs aanwezig bij deze reeks avondcolleges. Deze colleges worden georganiseerd door de Christelijke Hogeschool Ede en de Stichting Christelijke Filosofie.