Indianen kennen van oudsher waardengedreven en dienend leiderschap, een mogelijk alternatief op het klassiek westerse idee van hiërarchisch leiderschap. Een filosofie die ook door Verus uitgedragen wordt. Als adviseur governance, cultuur en organisatie ben ik hier dagelijks mee bezig. Wat kunnen wij leren van de oorspronkelijke bewoners van het Amerikaanse continent?
'Een indiaanse leider zegt nooit volmondig dat hij alleen de leiding heeft'
Indiaanse leiders zijn niet gemakkelijk te vinden. Dat is niet omdat ze over Winnetou-achtige superkrachten beschikken, die hun sporen onzichtbaar maken voor hun achtervolgers. Nee, het komt door een typische eigenschap van indiaanse leiders: bescheidenheid. Een indiaanse leider zegt nooit volmondig dat hij alleen de leiding heeft. Dit dreef de Euro-Amerikaanse kolonisten tot wanhoop. Zij wilden snel zaken doen met ‘de leider’, maar de indiaanse gesprekspartners vonden dat iedereen gehoord moest worden. Het beroemde verdrag van Fort Laramie, waarin een gebied ter grootte van Frankrijk aan de indianen werd toegewezen, werd namens de Amerikaanse regering ondertekend door zeven ondertekenaars. Namens de indianenvolkeren waren dat er 135.
Waarden
In de traditionele indiaanse Sioux-gemeenschap moet een leider het volk beschermen en eervolle daden verrichten. Echte leiders zijn spirituele leiders. Ze moeten leven naar de Sioux-waarden:
- Spiritualiteit/gebed
- Respect (voor al het leven)
- Zorg/medeleven
- Oprechtheid/eerlijkheid
- Generositeit/altruïsme
- Bescheidenheid en wijsheid
Ook Amerikaanse managementgoeroes ontdekken langzamerhand de waarde van de eigenschap ‘bescheidenheid’, die de mens zo siert. Stephen Covey schreef het wereldvermaarde boek De zeven eigenschappen van effectief leiderschap, waarvan 25 miljoen exemplaren zijn verkocht. De titel van het boek lijkt zo overgenomen te zijn van de eeuwenoude waarden van Sioux-leiderschap. Ondanks de populariteit van zijn boek was Stephen Covey niet tevreden over zijn theorie. Die gaat namelijk over effectiviteit en veel minder over waarden. Zijn filosofie gaat over een typisch op de Angelsaksische leest geschoeide wijze van aansturen van organisaties. In zijn latere leven ontdekte hij wat de Sioux allang wisten: echte leiders zijn spirituele leiders. Daarover schreef Covey zijn vervolgboek De achtste eigenschap, waarvan helaas veel minder exemplaren werden verkocht.
Ethische standaarden
Leiderschap van de oorspronkelijke bewoners van Amerika is dus ethisch leiderschap, niet primair gericht op effectiviteit. Dit staat haaks op de denkwijze van aansturing van organisaties in de westerse wereld, waarin winstmaximalisatie, efficiency (kostenbeheersing) en effectief handelen de boventoon voeren. Maar mensen volgen het liefst een leider die naar hoge ethische standaarden leeft, waarbij de waarden die worden uitgedragen overeenkomen met de waarden die ook daadwerkelijk worden gepraktiseerd. Dat vergroot de toewijding van de volgers en verhoogt daarmee vanzelf de effectiviteit. Volgens de Sioux is het een zware last om opperhoofd te zijn. Hun samenleving is een omgekeerde piramide. Opperhoofden staan in dienst van het volk. Als iemand honger heeft, geeft hij hem/haar voedsel; als iemand het koud heeft, geeft hij hem/haar kleding enz. Wat een overeenkomst met wat Jezus ons leert in Mattheüs, hoofdstuk 25, vers 31 t/m 46, maar wat een contrast met de gangbare westerse wijze van denken en doen over leiderschap.
Vertrouwen
Werkt leiderschap zonder hiërarchie? Bij de Sioux wel. Maar wat als er een crisis uitbreekt? De gangbare opvatting dat we in tijden van crises meer hebben aan autoritair leiderschap wordt steeds meer betwijfeld. Er is een studie verricht naar de leiderschapsstijlen van het legendarisch Sioux-opperhoofd Crazy Horse, een typisch dienend leider en de Amerikaanse generaal George Armstrong Custer, een autoritair leider, die in 1876 tegenover elkaar stonden in de beroemde slag bij Little Big Horn, waarbij het leger van de Verenigde Staten vernietigend werd verslagen door een coalitie van indianenvolkeren.
De conclusie uit de studie van de vergelijking tussen de twee leiderschapsstijlen is verrassend, maar toch ook weer logisch. Dienend leiderschap creëert bij de volgers vertrouwen in de leider. Een dienend leider heeft een grotere invloed op zijn volgers dan een autoritair leider, zeker in een crisissituatie als de formele hiërarchie niet werkt. Volgers van een dienend leider zijn intrinsiek gemotiveerd en durven verantwoordelijkheid te nemen. Hierdoor komen er onder de volgers vanzelf nieuwe leiders bij. In geval van dienend leiderschap zijn formele organisatiestructuren veel minder nodig en kan bureaucratie aanzienlijk worden teruggebracht. Er valt voor ons nog een wereld te winnen!
Samen besturen
Deze pagina is onderdeel van ons domein Samen besturen. Verus wil randvoorwaarden scheppen voor geïnspireerd goed onderwijs. Dat doen we door betrokken te zijn bij elkaar en samen te verbinden als gemeenschap, met begrip voor de positie van leden die in hun eigen leergemeenschap functioneren. Bestuurlijke vraagstukken lossen we samen op, met hulp van collega-bestuurders of een adviseur.
