Een wenkend perspectief op burgerschapsvorming

Een oproep die getuigt van een pedagogische visie op wat het betekent om burger te zijn. Na de intelligente lockdown werpt de inrichting van de 1.5 meter samenleving de scholen opnieuw in een tot dusver ongekende realiteit, waarvan bovendien niet duidelijk is hoelang deze gaat duren. Er is veel wat niet geweten wordt en toch moeten scholen aan de slag. Ruttes pleidooi is vooral relevant voor de zoektocht van scholen naar werkzame vertaalslagen van het concept anderhalve-meter-samenleving. Maar voor de goede verstaander bevat de oproep een diepere laag. De kneep zit in de woorden ‘jullie toekomst’ en ‘kritiek’. Het gaat niet alleen om wat werkbaar is in de toekomst maar ook om wat wenselijk, het goede, is.

Scholen zijn de plek waar de leerling wordt begeleid in het vormgeven van een toekomst voor zichzelf en de samenleving. Daarbij heeft de leerling de eindregie; begeleiders en opvoeders mogen nooit de definitieve uitkomst van dit proces bepalen. In hun schooltijd ontwikkelen leerlingen de wil om verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen spreken en handelen. Oók wanneer dit spreken en handelen weerstand oproept, bijvoorbeeld omdat het kritisch is, of indruist tegen de gevestigde orde. Is dit niet precies waar de minister-president om vraagt?

Voor de schriftelijke inbreng voor het wetsvoorstel Aanscherping Burgerschapsopdracht Onderwijs in januari, toonde de vereniging voor katholiek en christelijk onderwijs Verus zich kritisch. Voorzitter Berend Kamphuis legde in Trouw de vinger op de zere plek: de goede burger is niet per se de burger die een voorgegeven waardenset naleeft. “Ik denk dat we vooral goede burgers af moeten leveren, die ook buiten de lijntjes durven te kleuren”.

Voor scholen biedt Ruttes oproep een inspiratiebron om het goede gesprek met leerlingen aan te gaan dat buiten gebaande paden gaat en waarvan de uitkomst ongewis is. En dan niet alleen over de nabije toekomst in de anderhalve-meter-samenleving, maar ook de verre toekomst, waarbij versneld ingezette onderwijsvernieuwingen op waarde moeten worden geschat.
Uit een recente ledenpeiling van Verus blijkt dat leerlingen in het voortgezet onderwijs tijdens de coronacrisis meer motivatie en verantwoordelijkheid tonen dan gedacht. Als straks ook de vo-scholen hun deuren weer openen, ligt er een gouden kans om met hen te spreken over wat de crisis hen geleerd heeft over wat ze verlangen voor hun toekomst en wat dit hen zegt over het onderwijs van de toekomst.

De oproep van Rutte zou beleidsmakers op het ministerie moeten inspireren tot een meer wenkend perspectief op burgerschapsvorming in het onderwijs. Een perspectief waarin men niet inzet op het naleven van een waardencanon waarop scholen afgerekend kunnen worden, maar scholen ruimte biedt om leerlingen verantwoordelijkheid te geven voor het eigen spreken en handelen. Het gaat immers om de nog onbekende toekomst van onze kinderen en jongeren. Hun toekomst.