Begrijp me goed. Het is geweldig als leerlingen mooie gesprekken voeren over geloof en ongeloof, zin en onzin. Dialoog is een speerpunt. En het enthousiasme dat loskomt bij die afvalopruimactie in de wijk of het bezoek aan het inloophuis is ongeëvenaard. Vooral blijven doen. Met trots.
Er kan meer met kunst
Maar het blijft hier zo vaak bij. Levensbeschouwelijk burgerschapsonderwijs – bewust noem ik beide vormingsgebieden samen – blijft zo vaak hangen in gesprekken met elkaar en acties voor de buurt. Terwijl er zoveel méér kan. En dat kan met kunst.
Neem nu bijvoorbeeld het bekende graffitiwerk van de kunstenaar Banksy: Love is in the air. Wat zie je als kijker? Wat vermoed je aan bedoelingen? Wat roept het bij je op? Hoe zou je bepaalde gedachten zelf verbeelden? Eén beeld zoals dit opent een veelvoud van ‘mogelijke werelden’.
In mijn jaren aan de pabo heb ik veel raakvlakken gezien tussen levensbeschouwelijke vorming, opgevat als de ontmoeting tussen leerlingen en zingevingsbronnen, en kunstonderwijs. In het zogenoemde Art Based Learning dragen het kijken naar kunst en het stimuleren van verbeelding bij aan existentiële reflectie en persoonsvorming. In deze benadering zijn kunstwerken ‘sprekende objecten’ waarmee je in dialoog kunt gaan om antwoorden te vinden op levensvragen.
Leren over jezelf en het leven
Kunst is er niet zomaar, voor genot, ontspanning, tijdverdrijf (hoe leuk vaak ook…). Door kunst leert een mens over zichzelf en het leven. Om kunst in het levensbeschouwelijk burgerschapsonderwijs een plek te geven, is het nodig om scherp te krijgen waarvoor dit onderwijs bedoeld is. En waar kunst dus ‘goed voor is’. Niet in de eerste plaats om feiten, teksten, achtergronden en dus ook kunst te kennen, als op zichzelf staande gegevens die uit het hoofd geleerd en getoetst moeten worden. Dan zou een dag in het museum je encyclopedische kennis moeten opleveren.
Nee, het gaat bovenal om het leren kennen van jezelf en het creëren van begrip voor de ander. Dat zou je ‘dialogisch zelfverstaan’ kunnen noemen. Daar kan kennis van een levensbeschouwelijke traditie en van kunst aan bijdragen. Maar die kennis is geen doel op zich.
Met alle zintuigen
Bij dit doel van levensbeschouwelijk burgerschapsonderwijs kan kunst bij uitstek helpen. Allereerst doordat kunst leraren in staat stelt om leerlingen en studenten meer aan te spreken in hun verschillende talenten. Niet iedereen wordt geraakt door of uit zich in woorden. Voor velen van ons zegt een beeld, een lied, of een dans meer dan duizend woorden.
Ten tweede doen we ook levensbeschouwing, religie en identiteit meer recht. Levensbeschouwing komt niet alleen tot uiting in heilige woorden van weleer of wijze boeken van nu. Minstens zo vaak worden we met al onze zintuigen en heel ons lichaam bewogen door voorwerpen en voorstellingen. Dat is de materiële, verbeelde kant van levensbeschouwing.
Oneindige voorraad
Kunst geeft de leraar vele nieuwe mogelijkheden om leerlingen uit te nodigen over zichzelf, het leven en het samenleven na te denken en hierover in dialoog te gaan. En wat hebben we veel materiaal voorhanden! Denk aan de haast oneindige voorraad verhalen uit alle windstreken en alle tijden. Maar gebruik ook eens vaker een filmfragment, foto, theatervoorstelling, spotprent, cartoon, videoclip, muziekstuk, schilderij, beeldhouwwerk, dans…
Het is dan wel zaak dat kunstwerken, geheel in lijn van Art Based Learning, worden gezien als ‘sprekende objecten’ die vol zitten met wijsheid en existentiële thema’s. Dan doen we kunst recht in het onderwijs: ze spiegelt, ze bevraagt, ze nodigt uit, ze verstoort.
Verbeelding de vrije loop
Maar kunst wordt niet alleen ingebracht. Ze wordt ook gemaakt. We kunnen leerlingen en studenten nog meer uitdagen hun angst en vertrouwen, hun heimwee en dromen te verbeelden in zelfgemaakte kunst. Vragen over identiteit en samenleven worden niet alleen in woorden beantwoord, maar ook verbeeld. Dit maakt levensbeschouwelijk burgerschapsonderwijs veel meer dan alleen een goed gesprek; er komen ook besmeurde handen, losse heupen en gesmeerde kelen aan te pas.
Burgerschapsonderwijs? Levensbeschouwelijke vorming? Laten we er werk van maken! Maak daarbij gebruik van de kracht van kunst. Laat de verbeelding de vrije loop. Want jezelf leren kennen en een ander leren begrijpen speelt zich niet alleen af in een debatcentrum, maar ook op het podium en in het atelier.
Laat je inspireren door Art Based Learning op https://www.artez.nl/project-art-based-learning-room of in Jeroen Lutters, “Tien jaar Art Based Learning: een terugblik.” In Cultuur+Educatie, jaargang 18, 52, 2019. Utrecht: Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst.
Samen leven
Deze pagina is onderdeel van ons domein Samen leven. Verus wil bijdragen aan een vrije, inclusieve en pluriforme samenleving. Nu en in de toekomst. Dit doen we door invulling te geven aan de vrijheid van onderwijs met geïnspireerd goed onderwijs en met oog voor maatschappelijke problemen en kansen.
